Wist je dat dieren verslaafd kunnen raken aan bepaalde stoffen?

Mensen zijn geneigd te denken dat wij de enigen zijn die de impuls hebben om stoffen te consumeren die het zenuwstelsel veranderen. Maar ook dieren kunnen verslaafd raken aan deze chemische stoffen. Dat komt omdat de beïnvloede hersenmechanismen bij veel soorten (ook de onze) vergelijkbaar zijn.

Of ze nu uit vrije wil of door toedoen van de mens stoffen consumeren die hun gedrag veranderen, veel soorten consumeren die stoffen. Als je ze wilt leren kennen, volgen hier de interessantste voorbeelden die tot nu toe gedocumenteerd zijn. Lees verder.

Dierlijke modellen van verslaving

Onderzoek naar de werking en effecten van drugs op de mens is vooral uitgevoerd met proefdieren, zoals ratten, varkens en vissen (vroeger ook met primaten). Hoewel het de bedoeling was het nut voor de mens te zoeken, hebben deze experimenten het mogelijk gemaakt de hersenmechanismen van verslaving te onderzoeken.

Het neurologische proces achter verslaving is bij mensen en niet-mensen gelijk: dopamine en het limbisch systeem zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor de regulering van beloningscircuits in de hersenen. Deze zenuwbanen hebben een duidelijke functie, namelijk het aansturen van de herhaling van gedragingen die aanhoudend genot opleveren.

In de meeste experimenten vertonen de dieren tekenen dat ze voedsel met verslavende stoffen verkiezen of er actief naar zoeken, en ook dat ze tekenen van ontwenning vertonen als ze ze niet kregen.

In het specifieke geval van chemische stoffen wekken ze de activering of remming van de overeenkomstige neuronale receptoren op. Daardoor ontstaat een geconditioneerde en onnatuurlijke reactie om de chemische stof te blijven consumeren. Ook de hersenstructuur en de fysiologische werking veranderen op lange termijn door het gebruik van de drug in kwestie.

Helaas raken de hersenen “gewend” aan deze door de stof veroorzaakte pieken in activiteit, waardoor zowel lichamelijke als emotionele afhankelijkheid ontstaat. Zoals je je kunt voorstellen gebeurt dit ook bij proefdieren die aan drugs worden blootgesteld.

Ook wilde dieren kunnen verslaafd raken aan bepaalde stoffen

In de natuur zijn er ook gevallen van dieren die verslaafd zijn aan stoffen. Het gaat hier echter niet om verslavingen in de zin die wij mensen begrijpen (waarbij iemands leven door het gebruik van de drug wordt aangetast), maar eerder om herhaald gebruik om de plezierige effecten die het veroorzaakt.

Je vraagt je zeker af: “Welke dieren kunnen verslaafd raken aan stoffen? Hoe maken ze onderscheid tussen iets dat hen ziek maakt en iets dat hen een high geeft? Hier zijn enkele bekende voorbeelden om je nieuwsgierigheid te bevredigen:

Rendieren (Rangifer tarandus)

Deze dieren worden enigszins aangetrokken door hallucinogene paddestoelen (Amanita muscaria). Getuigen melden dat rendieren, nadat ze die gegeten hebben, onregelmatig rennen en springen. Daarnaast gaan ze vreemde geluiden maken en met hun kop schudden.

Savanne-olifant (Loxodonta africana)

Deze dieren zoeken actief de marula-boom (Sclerocarya birrea) op, waarvan de vruchten een zoete smaak hebben. Wanneer deze vruchten overrijp worden, gisten ze tot ethanol. Olifanten gedroegen zich na het eten ervan grillig, omdat ze moeite hebben deze alcohol te metaboliseren.

Tamme kat (Felis silvestris catus)

De geschiedenis van katachtigen met wild kattenkruid (Nepeta cataria) is welbekend. Dit kruid geeft effecten die variëren van hyperactiviteit en onrust tot slaperigheid en kwijlen. Ook grote katten vertonen een voorliefde voor deze plant.

Dolfijnen (familie Delphinidae)

In 1995, na het observeren van een groep dolfijnen die een opgeblazen kogelvis lastig vielen, veronderstelde biologe Lisa Steiner dat deze walvisachtigen bedwelmd werden door de tetrodotoxine die actief door de vis werd afgescheiden. Dit moet nog bevestigd worden, want het is niet uitgesloten dat de vergiftiging een ongelukje was als gevolg van het spelen met de vis.

Wallaby’s (familie Macropodidae)

Papaverboeren op het eiland Tasmanië (Australië) melden dat wallaby’s hun gewassen binnendringen om de planten op te eten, die ze kweken als grondstof voor de productie van pijnstillers. Na het eten van klaprozen rennen de buideldieren rondjes tot ze het bewustzijn verliezen.

Bananenvliegen (Drosophila melanogaster)

Dit is een heel interessant geval. Volgens een studie uit 2012 (Engelse link) hebben mannelijke vliegen die van paren verstoken blijven de neiging om ethanolconsumptie te zoeken. Het lijkt erop dat de paringsdaad en het effect van alcohol gedeelde paden van de beloningssystemen in de hersenen hebben. Daardoor proberen vliegen in het celibaat kunstmatige verlichting zoeken via de consumptie van deze stof.

Het zoeken naar plezier en nieuwe ervaringen is niet uniek voor mensen, zoals je ziet. Toch is het belangrijk voorzichtig te zijn als het gaat om het vermenselijken van dierlijk gedrag, want directe waarneming kan misleidend zijn (zoals in het geval van dolfijnen en kogelvissen). Uiteindelijk hangt de betekenis van alle dierlijk gedrag af van wie het interpreteert.

De menselijke invloed op verslavingen bij dieren

Er zijn andere situaties waarin dieren er niet voor kiezen stoffen te consumeren. Het zijn dan de mensen die hun omgeving ermee verontreinigen.

Om je een idee te geven van hoe dit gebeurt, een studie gepubliceerd in het tijdschrift Tijdschrift voor Experimentele Biologie (Engelse link) meldde dat de methamfetamines die door chemische fabrieken in rivieren werden gedumpt, de vissen die er leefden verslaafd hadden gemaakt.

Rioolwaterzuiveringsinstallaties kunnen de meeste illegale drugs en medicijnen die uit huizen gedumpt worden niet verwijderen. Dat heeft gevolgen voor inheemse soorten.

Er zijn ook gevallen beschreven van vissen die van geslacht veranderden in met voorbehoedsmiddelen verontreinigde wateren. Een andere gedocumenteerde gebeurtenis is het verschijnen van gedragsvariaties (Engelse link) bij aquatische fauna in wier milieu opgeloste sporen van antidepressiva zijn gedumpt.

Conclusie

Zoals je ziet is het feit dat dieren verslaafd kunnen raken aan chemische stoffen een tweesnijdend zwaard. Aan de ene kant is dit gedrag interessant om te observeren. Het kan ook dienen als model om menselijke verslavingen te onderzoeken. Op een negatievere manier herinnert dit alles ons aan de noodzaak om de invloed die we op andere wezens hebben opnieuw te evalueren.