De sicariusspin en zijn dodelijke gif

Geschreven en geverifieerd door biochemie Luz Eduviges Thomas-Romero

Laatste update: 05 mei, 2023

De sicariusspin behoort tot het geslacht ‘Sicarius’, en mensen noemen hem ook wel ‘zandspin’, ‘zesogige spin’, of ‘doderspin’. In feite komt zijn wetenschappelijke naam sicarius van het Latijn dat ‘moordenaar’ betekent. Deze spinnen leven in de Afrikaanse woestijnen en droge gebieden van Zuid- en Midden-Amerika.

Momenteel zijn er 124 soorten bekend die tot deze familie behoren en verdeeld zijn over twee geslachten: Loxosceles, met 103 soorten en Sicarius, met 21. Al deze soorten worden van medisch belang geacht, omdat hun gif een stof bevat die huidnecrose veroorzaakt. Van de twee geslachten wordt het gif van Sicarius-spinnen als het meest giftige gemeld.

Belangrijke feiten over de sicariusspin

Hier volgen enkele kenmerken die deze interessante ongewervelde dieren onderscheiden:

• Ze zijn in het wild eigenlijk schuw en meestal niet-agressief. Spinnen van het geslacht Sicarius produceren geen spinnenweb. Ze brengen hun leven door met zich te begraven in het zand of de aarde, verborgen onder de stenen, of in een hol. Het komt dus vaak voor dat hun lichaam bedekt is met zanddeeltjes.
• Vanwege hun levensgewoonten zijn ze endemisch in woestijngebieden en dorre omgevingen.
• Qua grootte is het geslacht Sicarius-spinnen het grootst: hun lichaam is ongeveer 0,6 centimeter lang en tussen de 2 en 2,3 centimeter als we de lengte van hun poten erbij optellen.
• De buitenste cuticula van het dier is dicht bedekt met kleine haarachtige stekels.
• Wat betreft de kleur kunnen ze geelachtig of roodbruin zijn.
• Ze hebben 6 afzonderlijke kleine ogen die in een U-vormige gebogen rij zijn gerangschikt.
• Deze spinnen leven minstens 12 jaar.

Wat eten deze spinnen?

Alle Sicarius-spinnen zijn carnivoor, hoewel er weinig gegevens zijn over hun gebruikelijke prooi. Er zijn echter getuigenissen die beweren dat gevangen soorten, zowel in Afrika als in Amerika, in hun natuurlijke omgeving kakkerlakken, mieren, krekels, schorpioenen en spinnen eten. Bovendien is er geen bewijs dat ze jagen of gewervelde dieren eten.

Verdienen ze de reputatie van moordenaars?

Allereerst is het gepast om te vermelden dat de ernst van de beet van deze spin sterk afhangt van verschillende factoren:

• Of het gif bij de inenting zijn giftige bestanddelen bevat. Mensen weten meestal niet dat de samenstelling van het gif zal variëren. Er is een vergelijkende analyse die suggereert dat deze variatie van het gif kan correleren met zijn locatie, habitat en jachtstrategieën.
• Of de hoeveelheid ingespoten gif voldoende is om vergiftiging te veroorzaken. De productie van het gif is van beperkte capaciteit. In het geval van sicariusspinnen is een productie van 0,15 tot 0,23 milligram gemeld in optimale “melkomstandigheden.”
• Of de kaken van de spin sterk genoeg zijn om door de huid heen te dringen. In dit geval zijn de kaken van deze spin niet bijzonder robuust.
• Last but not least, de mogelijkheid om in contact te komen met mensen. Dit punt is erg belangrijk, omdat we in de medische literatuur vaak kunnen vinden dat soorten sicariusspinnen buiten hun endemische gebied (Noord-Amerika) verspreid zijn. Maar zelden geven deze auteurs bevestigend bewijs dat dit ook werkelijk gebeurt. Zonder de spin te vangen kun je alleen maar gissen welke spin verantwoordelijk is voor de beet.

Is het gebruikelijk dat de sicariusspin de menselijke omgeving bewoont?

We moeten opmerken, dat we tijdens het onderzoek geen meldingen vonden van gevangen sicariusspinnen in stedelijke omgevingen. In het geval van spinnen van het geslacht loxoceles (ook uit de Sicarius-familie) zijn er echter wel enkele meldingen:

• In 1970 vermeldden studies dat ze 5.450 Loxoceles laeta hadden verzameld bij 645 Chileense huishoudens. Er waren echter geen gemelde vergiftigingen door spinnenbeten.
• Daarnaast werden in een huis in Kansas, VS, in een periode van 6 maanden 2.055 bruine kluisspinnen verzameld. Ondanks het duizelingwekkende aantal had niemand van het gezin van vier een merkbare vergiftiging opgelopen in de zes jaar dat ze in dat huishouden woonden.

Er zijn dus aanwijzingen dat het risico om een beet te krijgen van spinnen uit deze familie klein is, zelfs op plaatsen met een zware besmetting.

Wat kun je verwachten als een sicariusspin bijt?

Het is belangrijk om te weten dat er in dit geval verschillende categorieën spinnenbeten van de sicariusspin zijn:

• Niet noemenswaardig: betekent dat hij weinig schade veroorzaakt en dat de wond uiteindelijk vanzelf geneest zonder grote problemen.
• Milde reacties: rood worden van de huid en jeuk. Een lichte verwonding, maar wordt doorgaans beter door zelfgenezing.
• Dermonecrose: een necrotische huidlaesie die deskundigen beschouwen als de typische reactie op deze beet. Studies van het gif van deze spin hebben een bestanddeel geïdentificeerd dat verantwoordelijk is voor deze laesie: de sfingomyeline D (SMasas D). Dit zijn een reeks enzymen die de hydrolyse katalyseren, waardoor het lipidemembraan van de cellen scheurt.
• Systemisch of viscerocutaan: Deze categorie spinnenbeten tast het vaatstelsel aan, is zeer zeldzaam en mogelijk dodelijk.

Naast spinnengif hebben deskundigen deze enzymen ook geïsoleerd uit bacteriën en schimmels.

Dermonecrotische toxinen vertonen verschillende pathologische activiteiten, waaronder bloedplaatjesaggregatie, hemolyse, verhoogde ontstekingsreactie, nefrotoxiciteit, oedeem, neurotoxische en insecticide activiteiten.

Wat kan dermonecrose veroorzaken als je in een niet-endemisch gebied voor sicariusspinnen woont?

Er zijn veel ziekten die necrotische huidlaesies kunnen veroorzaken, maar helaas zijn ze niet algemeen bekend. In feite denken deskundige arachnologen dat huidloxoscelisme vaker voorkomt dan zou moeten.

Enkele van de gemelde verkeerde diagnoses zijn onder andere Lyme borreliose, chemische brandwonden, miltvuur en methodicline-resistente Staphylococcus aureus-infectie.

Heb je ooit een sicariusspin in levende lijve gezien? We hopen dat je het leuk vond om er vandaag over te leren.