De zwaardkolibrie: de nadelen van specialisatie

Geschreven en geverifieerd door biochemie Luz Eduviges Thomas-Romero

Laatste update: 13 juni, 2023

De zwaardkolibrie (Ensifera ensifera) is een van de meest verbazingwekkende voorbeelden van evolutie tussen een bloem en haar bestuiver. Bij bestuivingsstudies zijn de lengte van de tong van het insect en de snavel van de bestuivende vogel doorgaans de belangrijkste kenmerken.

Een klassiek voorbeeld van deze co-evolutie is de orchidee van Darwin (Angraecum sesquipedale). In 1862 beschreef Darwin deze prachtige bloem in een van zijn studies. Het belangrijkste detail van de orchidee is de lange uitloper, die tussen de 8 en 13 centimeter lang kan zijn.

Darwin voorspelde het bestaan van een sfingide vlinder met een proboscis die nectar kon afgeven onderaan de uitloper. Veertig jaar later werd de sfinx met de juiste grootte tong (Xanthopan morganii praedicta) gevonden in Madagaskar. In dit artikel gaan we het hebben over het geval van de zwaardkolibrie en zijn bloem.

Hoe ziet de zwaardkolibrie eruit?

De zwaardkolibrie is een van de grootste soorten kolibries. Een van zijn opmerkelijkste kenmerken is zijn ongewoon lange snavel, ongeveer 4 centimeter lang. Het is zelfs de enige vogel met een snavel die langer is dan de rest van zijn lichaam (exclusief zijn staart). Bovendien is zijn tong ook erg lang.

De zwaardkolibrie (Ensifera ensifera), heeft een duidelijk seksueel dimorfisme. Mannetjes hebben bronskleurige koppen, bronsgroene ruggen en heldergroene buiken. Bovendien is hun keel zwartachtig groen en is de staart bronsgroen van kleur.

Anderzijds hebben vrouwtjes weliswaar een vergelijkbaar gekleurde kop en rug, maar een witte, met groen gevlekte buik. Bovendien hebben vrouwtjes een meer olijfkleurige keel en grijswitte randen rond de staart.

De geografische verspreiding van de zwaardkolibrie

Deze exotische vogel bewoont nevelwouden in de bergen van het westen van Venezuela via Colombia, Ecuador, Peru tot het noordoosten van Bolivia. Hij leeft ook op hoogtes hoger dan 1500 voet en tot 1800 voet boven de zeespiegel.

Deze vogel verblijft het hele jaar door in de Andes, zonder bekende trekroutes. Bovendien wordt de soort geacht een stabiele populatie te hebben en een groot geografisch gebied te domineren. Hij is echter ongelijk verspreid en moeilijk te vinden, waardoor de soort complex is om te onderzoeken.

Dieet en voedselgewoonten

Deze kolibrie is een zeer gespecialiseerde soort. Dit betekent dat hij zich voedt met de nectar van zeer specifieke bloemen. Door zijn ongewoon lange snavel kan hij zich voeden met bloemen met lange kronen, vooral in de Passiflora en Datura familie.

We moeten opmerken dat de gemengde Passiflora soort voor de bestuiving volledig afhankelijk is van de  zwaardkolibrie. Daarnaast vormen ook kleine insecten en spinnen een belangrijk deel van hun dieet. De mannetjes waken over hun voedselgebieden en zijn bijzonder agressief tegen andere kolibries of andere nectarproducerende soorten: vlinders, hommels, enz.

De kolibrie drinkt de nectar meestal tijdens de vlucht. Ook bezoekt hij dezelfde bloemen in dezelfde volgorde. Daardoor draagt dit gedrag bij aan een effectieve bestuiving van bloemen en het kruisen van soorten.

Voortplanting

Vogels van deze soort zijn polygaam, omdat dit gedrag een groter voortplantingssucces bevordert. Over het algemeen weten we heel weinig over het aantal nakomelingen en hun overlevingskans. Wel weten we dat de vrouwtjes hun eieren meestal tussen februari en maart leggen. Bovendien blijft alleen het vrouwtje om het nest te voeden en te beschermen.

De evolutie van de zwaardkolibrie en de passiebloemplant

Verschillende studies hebben vastgesteld dat deze vogel en de gemengde Passiflora-plant een bijzonder gezamenlijk evolutieproces hebben doorgemaakt. Bij de vogel ontwikkelden ze een geweldige snavel.

Anderzijds ontwikkelde de plant de stand van de helmknoppen en sigma’s plus de lengte van de bloemkroonbuis, waardoor ze een ontoegankelijke voedselbron werd voor bijna alle soorten, behalve deze kolibrie.

De symbiotische relatie tussen hen zorgt ervoor dat de passiebloem voor bestuiving afhankelijk is van de vogel, terwijl de vogel een hoogwaardige voedselbron krijgt.

Asymmetrie in een hoge specialisatie

Het is interessant om te weten dat in de meeste studies over specialisatie bij extreme bestuiving de interactie tussen de plant en de bestuiver asymmetrisch is. Dit betekent dat terwijl bestuivers interactie hebben met meerdere planten, de plant vaak afhankelijk is van slechts enkele bestuivers. Dit is voor beide gunstig, ook al lijkt het er niet op.

In het geval van Darwins orchidee en haar bestuivende vlinder schatte Darwin de verhouding daarentegen op ongeveer 1:1. Ook voorspelde de wetenschapper dat het uitsterven van de ene partner in deze relatie zou leiden tot het uitsterven van de andere.

Eventuele schadelijke effecten die de interacties tussen bloemen en planten-bestuivers kunnen beïnvloeden, zouden dus eerst zichtbaar worden in speciale relaties zoals deze.

Als de relaties tussen plant en bestuiver asymmetrisch zijn, zouden bestuivers beter beschermd kunnen worden tegen uitsterven door zich met verschillende nectars te voeden.

Huidige omstandigheden en behoud

De zwaardkolibrie wordt beschouwd als een soort van “gering belang” door de. Internationale Unie voor Natuurbehoud (Engelse link). Er zijn geen tekenen van bevolkingsafname of zichtbare bedreigingen voor de soort. Er zijn echter ook nog geen globale populatiecijfers.

Verschillende factoren, zoals klimaatverandering en ontbossing, bedreigen de populatie van deze bijzondere kolibrie. Voornamelijk die factoren die leiden tot habitatverlies en verminderde voedselbronnen, vooral de Passiflora-planten.