De grootbekaal: habitat en kenmerken

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Francisco Morata Carramolino

Laatste update: 22 maart, 2023

De diepten van de oceaan, waar geen licht is, verbergen ontelbare geheimen. In deze vrijwel onontdekte en voor de mens bijna vreemde wereld heeft de fauna ongelooflijke vormen ontwikkeld. Ze zijn zo vreemd voor onze waarneming dat ze met het blote oog moeilijk te begrijpen zijn. De grootbekaal is daar een duidelijk voorbeeld van.

Tussen al deze monsterlijke wezens is de grootbekaal (Eurypharynx pelecanoides) een bijzonder onwaarschijnlijke. Hij schijnt overvloedig en goed verspreid te zijn, hoewel hij door mensen zelden in zijn natuurlijke omgeving wordt aangetroffen. Daardoor is zijn biologische samenstelling nog erg onbekend.

Toch is deze soort wel in contact gekomen met mensen, want sinds de jaren zeventig zijn honderden exemplaren in de netten van vissers gevallen, vooral in de Atlantische Oceaan. Als je meer wilt weten over deze vreemd uitziende vis, zijn habitat, kenmerken en staat van instandhouding, nodigen we je uit dit artikel verder te lezen.

De habitat van de grootbekaal

De grootbekaal heeft een zeer uitgebreide verspreiding. Hij komt voor in gematigde en tropische oceanen over de hele wereld en bezet een groot aantal diepten. Hij komt voor van 500 tot 7625 meter diepte, hoewel hij vaker voorkomt tussen 1.200 en 1.400 meter.

Dit komt overeen met de bathyale of bathypelagische zone. Zonlicht bereikt dit gebied niet, en het is er dus bijna volledig donker. Dit verhindert de typische oppervlakteorganismen die voortkomen uit fotosynthese, en dus zijn er nauwelijks primaire producenten in dit deel van de waterkolom. Bovendien is de druk erg hoog en zijn de temperaturen laag.

Dit alles stelt enorme evolutionaire eisen aan diepzeelevensvormen, die sterk geconditioneerd en getransformeerd zijn tot hun huidige representatieve uiterlijk. De grootbekaal is een duidelijk voorbeeld van aanpassingen aan een onherbergzame omgeving, zoals we hieronder zullen zien.

Fysieke kenmerken

Deze soort behoort tot de orde Anguilliformes. Daarom kan gezegd worden dat het in wezen een paling is, wat we kunnen zien aan enkele van zijn fysieke eigenschappen. Aanpassingen aan het bathypelagische leven hebben hem echter vervreemd van de meer typische palingen.

Deze vissen worden bijna nooit levend waargenomen, omdat het verkennen van hun ecosystemen erg moeilijk is voor mensen. Hoewel ze soms door visnetten naar de oppervlakte worden gesleept, zijn hun lichamen kwetsbaar en verslechteren ze door de drukverandering tijdens het opstijgen.

Pelikaanalen blijken tussen de 50 centimeter en 1 meter groot te zijn. Hun lichaam is eenvoudig, zijdelings afgeplat en volledig zwart. Ze hebben een lange, fijne, zweepvormige staart die smaller wordt naarmate hij zich van het lichaam verwijdert. Hun vinnen zijn afwezig of sterk gereduceerd.

Het meest opvallende aspect is de enorme kop van dit dier, die het grootste deel van de lichaamslengte beslaat. Deze cephalische regio draagt een buitenproportionele mond, met gigantische uitstekende kaken die naar achteren uitsteken. Deze kaken dragen een zeer rekbaar vlies.

De kaken kunnen ingetrokken zijn aan de zijkanten van het lichaam, wat een meer conventioneel aaluiterlijk geeft, maar kunnen ook loodrecht uitsteken aan weerszijden van het lichaamsvlak.

Op bepaalde momenten zwellen grootbekalen hun membraan, dat bijna het hele lichaam in beslag neemt, enorm op. Daardoor lijken ze op een ballon of een zeer opgeblazen kikkervisje, met de dunne afgeplatte staart die er van achteren uitsteekt.

Tot slot moet worden opgemerkt dat de ogen van deze paling piepklein zijn en zich bevinden op de punt van de kop, voor de kaak. In het algemeen lijkt het uiterlijk van het dier buitenaards en kan het als grotesk worden omschreven.

Gedrag en ecologie van de grootbekaal

Ook over de levenswijze van dit dier is weinig bekend. Zijn dieet is afgeleid uit studies van zijn maaginhoud. Het is niet erg selectief en omvat schaaldieren, koppotigen, algen, vissen en andere ongewervelde zeedieren. Door zijn enorme bek en flexibele lichaam kan hij grote prooien verorberen.

Tot een paar jaar geleden had men nog nooit gezien hoe dit dier zich voedt. Onderzoekers (Engelse link) slaagden er echter in om in 2018 de jacht van E. pelecanoides vast te leggen, een mijlpaal voor ‘s werelds zeebiologen die gespecialiseerd zijn in vreemde wezens.

Deze video’s laten zien dat de grootbekaal actief jaagt en zijn prooi opjaagt. De grote opblaasbare bek vergroot de kans om zijn slachtoffers te vangen. Hoewel het observeren van gedrag uit de eerste hand fascinerend is, is dit in tegenspraak met eerdere hypotheses, die meer passieve strategieën suggereerden.

Wat betreft de voortplanting zijn deze vissen eierleggend. Bovendien wordt aangenomen dat ze semelparig zijn. Dit betekent dat ze zich tijdens hun leven maar één keer voortplanten, waarna ze sterven en plaats maken voor de volgende generatie.

De jongen zijn zeer klein en semitransparant; ze dragen zeer kleine organen en missen rode bloedcellen. Dit pre-juveniele stadium staat bekend als leptocephalus.

Tijdens hun groei ondergaan de mannetjes zeer opmerkelijke morfologische veranderingen. Vrouwtjes daarentegen variëren niet zo sterk tijdens hun ontwikkeling.

Staat van instandhouding

Grootbekalen werden vroeger zeldzaam geacht, maar de huidige kennis lijkt anders uit te wijzen. Deze soort is naar schatting talrijk en vormt een dominant onderdeel van diepzeevisgemeenschappen.

Bovendien zijn er op dit moment geen significante bedreigingen voor dit dier vastgesteld. Dit zou kunnen komen door de afgelegen ecosystemen waarin hij leeft, die meer dan vele andere beschermd zijn tegen menselijk handelen. Toch is de grootbekaal in delen van zijn verspreidingsgebied vaak het slachtoffer van diepzeevisserij.

Gelukkig houden de uitgestrekte verspreiding en de grote aantallen individuen de populaties voorlopig veilig. Dienovereenkomstig is de soort door de IUCN, de Internationale Unie voor Natuurbehoud (Engelse link).

Deze eigenaardige vis is slechts één voorbeeld van de zeldzaamheden die we in de diepten van onze oceanen kunnen vinden. Hoewel deze wezens schokkend en zelfs weerzinwekkend kunnen zijn, zijn ze onze studie, bewondering en vooral behoud waard.