Onderkoeling bij reptielen: oorzaken, symptomen en behandeling

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Het houden van exotische dieren komt steeds vaker voor. Het zijn echter meestal nogal tere dieren met specifieke verzorgingsbehoeften. Heb je ooit gehoord over onderkoeling bij reptielen?

Deze aandoening komt vaak voor bij exotische huisdieren van mensen die voor het eerst een huisdier hebben, omdat het moeilijk kan zijn de precieze temperatuur te vinden die de soort in kwestie nodig heeft. Het is een vrij ernstige klinische toestand die onmiddellijk behandeld moet worden. Lees verder als je er meer over wilt weten.

Reptielen zijn ectotherm

Eerst willen we de fysiologische eigenschappen van reptielen beschrijven die ze vatbaar maken voor onderkoeling. Daartoe moeten we kort ontleden wat bedoeld wordt met hun status als ectotherm. Deze term geldt niet alleen voor slangen, schildpadden en hagedissen, want ook amfibieën, vissen en ongewervelden vallen in de ectotherme groep.

Ectotherme dieren (ongeacht tot welk taxon ze behoren) zijn niet in staat hun eigen warmte op te wekken door enig metabool of fysiologisch proces.

Dit betekent dat ze afhankelijk zijn van de omgevingstemperatuur om de snelheid van de processen die zich in hun lichaam afspelen te verhogen of te verlagen. Hoe hoger de temperatuur, hoe meer basale activiteit.

Omdat reptielen geen interne warmte opwekken, hebben ze over het algemeen minder calorieën nodig dan zoogdieren of vogels, omdat hun stofwisseling in sommige delen van de dag (of in bepaalde perioden van het jaar) meestal trager verloopt.

Deze aanpassing heeft echter een duidelijk nadeel uit evolutionair oogpunt: als het erg koud is, kan een reptiel in korte tijd sterven.

De stofwisseling van reptielen is recht evenredig met de omgevingstemperatuur.

Oorzaken van onderkoeling bij reptielen

Onderkoeling bij reptielen wordt bijna altijd veroorzaakt door een fout van de verzorger. Elke soort heeft een Voorkeur voor de optimale temperatuurzone en die hangt af van het gebied van herkomst en het ecosysteem dat hij bewoont.

Als de vereiste temperatuur van het dier in de huiselijke omgeving niet gerespecteerd wordt, dan ontstaan er al gauw complicaties. Daarom is het nodig goed geïnformeerd te zijn voordat je een reptiel van welke soort dan ook aanschaft.

Alle reptielen hebben een thermische gradiënt nodig, dus moet je verwarmingsdekens onder het terrarium leggen en specifieke lampen om op een bepaalde plaats een rustplaats te creëren. Zo zal het huisdier telkens als zijn lichaamstemperatuur daalt kunnen opwarmen.

De temperatuur van de rustplaats hangt af van de soort, maar varieert meestal van 30 tot 38 °C. De algemene temperatuur in het terrarium mag overdag bijna nooit onder 25 °C dalen.

Symptomen

De symptomen van onderkoeling bij reptielen zijn vrij duidelijk, maar je moet je huisdier elke dag controleren om ze te kunnen opmerken. De belangrijkste zijn de volgende:

• Gebrek aan activiteit en beweging. De stofwisseling van het dier daalt drastisch, zodat het letterlijk geen energie heeft om te bewegen of te klimmen.
• Uitdroging en gewichtsverlies. Een onderkoeld reptiel zal stoppen met eten en drinken omdat het onvoldoende interne warmte heeft om vast voedsel en vloeistoffen te verteren.
• Doffe verkleuring. Sommige reptielen zijn in staat hun uitwendige kleur te veranderen om meer of minder warmte op te nemen. Een doffe kleur wijst erop dat het dier dringend warm licht nodig heeft.
• Lage lichaamstemperatuur. Alle reptielen moeten overdag een warme buik hebben, want dit wijst erop dat ze effectief warmte uit warmtelampen en thermische dekens opnemen. Een erg koude buikstreek wijst altijd op onderkoeling.

Zoals professionele bronnen (Engelse link) aangeven, is het mogelijk onderkoeling bij reptielen op te sporen door zachtjes met je vingertoppen op een van zijn pootjes te drukken. Als het dier op geen enkele manier reageert, is de toestand ernstig en moet het onmiddellijk behandeld worden.

Behandeling van onderkoeling bij reptielen

Als je deze tekenen bij je exotische huisdier opmerkt, is het eerste wat je moet doen een digitale thermometer gebruiken (je moet die altijd bij de hand hebben) om de temperatuur van het terrarium te meten.

Als die over het hele oppervlak lager is dan 20-25°C, is het gemakkelijk onderkoeling te vermoeden. De verwarmingsdeken kan stuk zijn gegaan, of je hebt de kracht ervan in eerste instantie onderschat.

Op zulke momenten kun je de volgende tips opvolgen die het leven van je reptiel kunnen redden:

• Doe warm water in een grote kom en leg het reptiel er voorzichtig in. Wees voorzichtig dat je de kop of de neusgaten van het dier niet bedekt.
• Houd het reptiel 20-30 minuten in het bad, maar vergeet niet om de paar minuten iets warmer water toe te voegen. Anders wordt het koud en dat doet het het dier uiteraard geen goed.
• Droog het reptiel af, wikkel het in een handdoek en leg er een verwarmingsdeken (in dit geval voor menselijk gebruik) onder. Begin met lauwe temperaturen en zet de deken met tussenpozen (tot een uur) hoger tot de maximumwaarde voor de soort. Op dit punt is de normale warmte waaraan het dier in het terrarium wordt blootgesteld niet meer voldoende.
• Terwijl je de lichaamstemperatuur van het dier verhoogt, pas je de temperatuur van het terrarium aan. Zo kun je het dier meteen introduceren als het zijn thermisch maximum bereikt heeft.
• Bied het reptiel water aan als het actiever begint te worden. Je hebt misschien een injectiespuit nodig om het te laten drinken.

Tot slot

Het is heel belangrijk dat je tijdens het proces rekening houdt met het aanpassingsvermogen van de soort. Als je het reptiel direct op een erg hete deken zet terwijl het het koud heeft, zal het waarschijnlijk een thermische schok krijgen en doodgaan.

Daarom moet je de stappen langzaam en zonder ongeduldig te worden volgen. Begin altijd met warme warmtebronnen en verhoog ze geleidelijk.

Hypothermie bij reptielen heeft meestal een goede prognose, want bijna alle soorten herstellen na een paar uur van thermische onbalans. Als je huisdier niet goed op de behandeling reageert, breng het dan onmiddellijk naar de dierenarts. Een andere onderliggende ziekte kan de oorzaak zijn van de daling van zijn inwendige temperatuur.