De levenscyclus van bladluizen

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Cesar Paul Gonzalez Gonzalez

Laatste update: 22 december, 2022

Bladluizen zijn insecten die beroemd zijn om hun fytofagische activiteit, waarmee ze een grote verscheidenheid van gewassen kunnen beschadigen.

Deze organismen zijn in staat de efficiëntie van verschillende boerderijen te verminderen, en daarom worden ze vaak gezien als een gevaarlijke plaag voor de landbouw. In feite is een van de redenen achter het destructieve vermogen van bladluizen hun ingewikkelde levenscyclus. Lees verder om meer te leren over de levenscyclus van deze kleine ongewervelden.

Hoe zien bladluizen eruit?

Bladluizen variëren in grootte, maar zijn niet groter dan 5 millimeter, zodat het bijna onopvallende indringers zijn. De lichamen van bladluizen zijn ovaal van vorm en zacht van uiterlijk en hebben 2 antennes, 3 paar poten, en een paar vleugels (maar niet altijd).

Ze hebben echter niet de typische anatomische indeling van de insectengroep (goed afgelijnde kop, borststuk en achterlijf).

De mond van bladluizen is van het prikkende type en dient om het sap uit planten te zuigen. Ze voeden zich met de voedingsstoffen die door hun gastheer (planten) geproduceerd worden.

Daardoor drogen ze de bladeren uit en verrotten ze. Bovendien worden bladluizen ook beschouwd als vectoren van sommige virussen. Daardoor veroorzaken ze meer problemen door gewassen te infecteren met gevaarlijke ziekten.

Het sap waarmee deze insecten zich voeden bevat veel suikers, dus moeten ze het teveel verwerken en omzetten. Om dit te doen hebben ze aan het eind van hun achterlijf structuren die sifons heten, en die hen helpen een zoete substantie te produceren die honingdauw heet. Zo werken ze het teveel aan suiker weg, wat hen helpt om met andere insecten (zoals mieren) om te gaan.

Het grote vermogen van bladluizen om gewassen binnen te dringen en te beschadigen is te danken aan hun voortplantingsvermogen.

Deze eigenschap stelt ze in staat om van seksuele op ongeslachtelijke voortplanting over te schakelen, zodat ze een gastheer in slechts enkele dagen kunnen koloniseren. Dankzij dit is de bladluizenlevenscyclus het geheim achter hun efficiënte fytofaag.

De levenscyclus van bladluizen

In het algemeen kan de bladluizenlevenscyclus in twee soorten worden ingedeeld: holocyclisch en anholocyclisch. Het verschil tussen beide ligt in de voortplantingstechniek die ze gebruiken, maar beide zijn gericht op het verbeteren van de overleving van de soort op zijn gastheer.

De rol van elke bladluis in de populatie

Bladluizen wisselen af (Engelse link) tussen seksuele en ongeslachtelijke voortplanting om het hoofd te bieden aan de verschillende seizoenen in het jaar. Met deze benadering kunnen populaties als volgt verdeeld worden:

• Levendbarende vrouwtjes: Hun uiterlijk is hetzelfde als dat van elke andere bladluis, alleen met het vermogen zich voort te planten zonder dat ze bevrucht hoeven te worden. Dit type vrouwtje vertegenwoordigt de invasieve fase van de soort, want ze is parthenogenetisch en nadert gemakkelijk de gastheer. De nakomelingen van de stichter zijn levendbarende vrouwtjes zoals zij, alleen kleiner en met verminderde vruchtbaarheid.
• Sexuapara vrouwtjes (eierleggend): Na een paar generaties beginnen de dochters van de stichter gevleugelde vrouwtjes voort te brengen, sexuapara’s genoemd, die in staat zijn eieren te leggen. De nakomelingen van deze soort bladluizen kunnen zowel mannelijk als vrouwelijk zijn. Dit is de stap die seksuele voortplanting van de soort mogelijk maakt. De seksueel actieve vrouwtjes verschijnen pas in de herfst.
• Vrouwtjes (eierleggend): Deze individuen vormen de seksuele fase van de bladluizen. Wanneer ze bevrucht zijn, produceert het eierleggende vrouwtje een enkel winterei dat tot de lente onbebroed blijft. Hieruit komt een levenbarend vrouwtje dat de bladluizencyclus opnieuw begint. Afhankelijk van de soort in kwestie, kan dit gevleugeld of vleugelloos zijn.
• Mannetjes: Deze organismen worden geboren met als voornaamste functie het bevruchten van het vrouwtje. Hun uiterlijk lijkt op dat van de vrouwtjes, hoewel de meeste mannetjes gevleugeld zijn.

De holocyclische levenscyclus van bladluizen op de gastheer

Als een levendbarend vrouwtje op een plant aankomt, begint ze onmiddellijk met kolonisatie door haar aseksuele voortplanting. Dit is de voornaamste reden waarom bladluisplagen zo snel gaan, want ze hebben geen mannetje nodig om zich voort te planten. In de winter gebruiken deze ongewervelden echter een andere strategie.

In de herfst beginnen de seksueel actieve vrouwtjes eitjes te leggen waaruit mannelijke en vrouwelijke organismen voortkomen. Dit brengt de seksuele fase van de bladluizen op gang.

Deze fase eindigt met het leggen van een overwinterend ei dat tegen de kou bestand is. Zelfs als de winter erg streng is, zorgen de bladluizen ervoor dat tenminste de levendbarende vrouwtjes het overleven en de eieren in de lente uitkomen.

Zoals je ziet spelen de seksuele en de aseksuele fase van holocyclische bladluizen een heel belangrijke rol. Ze zijn echt onmisbaar voor hun overleving. Het aseksuele seizoen is een mechanisme voor een efficiënte invasie, terwijl het seksuele seizoen bladluizen in staat stelt om tijdens moeilijke klimaten te blijven bestaan.

Anholocyclische levenscyclus

Dit type levenscyclus komt voor in streken met een warmer klimaat, waar de winters de temperatuur gewoonlijk niet genoeg doen dalen om bladluizen in gevaar te brengen. Daarom maken anholocyclische bladluissoorten hun seksuele fase niet door, want ze hoeven geen gebruik te maken van het overwinterende ei om te overleven.

Op deze manier houden bladluizen hun voortplanting in stand door middel van levendbarende parthenogenetische vrouwtjes.

De voordelen van seksuele en ongeslachtelijke voortplanting

Hoewel niet tastbaar, heeft elke soort voortplanting kosten en baten voor organismen. Daardoor zijn ze geneigd om de soort te kiezen die het beste bij hen past.

Sommige soorten, zoals bladluizen, doorbreken dit schema echter door beide in hun levenscyclus voor te stellen. Deze situatie stelt ze in staat zo succesvol te zijn bij de voortplanting, want ze genieten de voordelen van seksuele en ongeslachtelijke voortplanting.

Enerzijds stelt ongeslachtelijke voortplanting ze in staat snel nakomelingen te produceren. Daarbij hoeven ze geen energie te besteden aan baltsgedrag of paring. Op deze manier profiteren bladluizen van de hulpbronnen tijdens de heetste maanden van het jaar om een leger te vormen dat hele plantages kan wegvagen.

Hoewel het veelbelovend klinkt, is aseksuele voortplanting een proces dat ook de genetische variabiliteit vermindert.

Hoewel het aanvankelijk niet zo opvalt, maakt dit bladluizen vatbaarder voor veranderingen in de omgeving, waardoor hun vermogen zich aan te passen afneemt. Bovendien leidt het tot het verschijnen van genetische ziekten die bladluizen plotseling kunnen uitroeien.

Seksuele voortplanting stelt ze in staat het bovenstaande te op te vangen. Het genereert namelijk voldoende genetische variaties om het overleven van de bladluizen te vergemakkelijken.

Zo zijn bladluizen uitgerust met een ongelooflijke levenscyclus die hen het beste van beide werelden biedt. Wat goed voor ze is, is echter slecht voor de mens, want het maakt ze ook tot moeilijke vijanden om te bestrijden en uit te roeien.