Gaan bijen dood na het steken?

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

De vraag die we deze keer stellen is simpel: gaan bijen dood na het steken? Deze eusociale wezens geven alles voor hun larven en hun koningin. Ze zullen dus niet aarzelen om te steken als een dreiging de bijenkorf nadert met kwade bedoelingen. Kan dit het leven van de geharde arbeiders in gevaar brengen of komen ze ongedeerd uit deze acties?

We kennen allemaal bijen en hun zachtaardige gedrag als ze niet gestoord worden. Het is echter moeilijk om een exemplaar te analyseren als we eenmaal gestoken zijn. Wat we namelijk vooral moeten doen is maken dat we wegkomen en wat ijs op de angel doen! In dit artikel laten we je de hele gebeurtenissen zien vanuit het perspectief van een bij. Mis het niet!

Wat zijn bijen?

Voordat we de vraag beantwoorden of bijen al dan niet sterven na het steken, moeten we weten hoe we ze kunnen identificeren. Ten eerste moet worden opgemerkt dat de term “bij” verwijst naar een groep vliegende insecten die behoren tot de Hymenoptera. Een taxon dat wordt gedeeld met wespen en mieren.

Zowel bijen als wespen behoren tot de onderorde Apocrita, maar de soorten waar we het hier over hebben, zijn opgenomen in het taxon Apoidea, dat meer dan 16.000 soorten bevat. Bijen zijn robuust en plat, hebben veel meer duidelijk aanwezige lichaamsharen en missen de “taille” van wespen. Ze worden ook gekenmerkt door een vernauwing.

De meeste bijen op de wereld zijn solitaire wezens, met donkere kleuren, en ze hebben geen complexe organisaties. In ieder geval hebben de soorten die worden gebruikt in de landbouwindustrie en die we gewoonlijk in de velden kunnen zien (Apis-geslacht, vooral Apis mellifera), zeer opvallende gele tinten, leven in kolonies en scheiden hun samenlevingen in kasten, met koninginnen, werksters en mannetjes.

Er zijn slechts 8 soorten honingbijen, hoewel er in totaal 43 verschillende ondersoorten zijn ontdekt.

De angel van een bij

Bijen behoren tot een groep insecten genaamd Aculeata. Samen met vele wespen en mieren, worden ze gekenmerkt door een gemodificeerde legboor voorzien van gifklieren en Dufour’s klieren (Engelse link). Wat voor veel ongewervelde dieren een hulpmiddel is om de eieren in de grond te begraven, is bij de Aculeata een hulpmiddel voor agressie en verdediging geworden.

De kleuring van veel bijen is aposematisch. Dit betekent dat ze, met hun over het algemeen schelle gele en metaalachtige tinten, potentiële roofdieren waarschuwen voor het feit dat ze een angel bij zich hebben die gif kan injecteren. Om te voorkomen dat ze gepakt worden, nemen veel vliegen en insecten dezelfde kleuren aan. Ze proberen zo de patronen van bijen en wespen na te bootsen.

Bijen zijn helemaal niet agressief. Ze vallen alleen aan als ze het gevoel hebben dat hun kolonie in gevaar is.

Gaan bijen dood na het steken?

Nu gaan we onze aandacht richten op de honingbijen van het geslacht Apis. Zij zijn namelijk de bijen die het meest met mensen omgaan. Voor deze groep is het antwoord op de vraag duidelijk: deze bijen gaan dood na het te steken. De exemplaren die deze handeling uitvoeren zijn echter de werksters. De koningin zit namelijk in de kam en de mannetjes hebben geen legboor. Daarom hebben ze dus ook geen angel.

De angel van bijen draagt een soort “weerhaakjes” aan de punt. Daarom, wanneer het exemplaar dat een levend wezen heeft gestoken zich terugtrekt, blijft het ingebed in de opperhuid en moet hij een deel van zijn buik verwijderen om te ontsnappen. Letterlijk wordt de angel met een stuk van het insect in de huid gestoken.

Het is ongelooflijk om te zien dat dit lichaamsdeel van de bij op zichzelf kan functioneren. Het kan doorgaan met het inenten van gif, omdat het de klier en de giftige zak bevat. Van zijn kant lijkt de Dufour-klier alarmferomonen af te scheiden, waardoor hij andere werksters aantrekt en hen informeert dat er een dreiging boven hun hoofd hangt.

De bij die gestoken heeft, heeft een gat in de buik en sterft kort daarna. Dit is echter geen probleem voor de kolonie. Elke korf bevat meer dan 60.000 werksters die tot doel hebben de koningin te beschermen en de larven te voeden. De dood van een of meer exemplaren is een redelijke prijs om te betalen om de populatie in stand te houden.

Wespen hebben een gladde angel, waardoor deze niet in de huid blijft zitten. Ze kunnen de indringer meerdere keren steken en ongedeerd uit de strijd komen.

Hoe de angel van een bij te verwijderen?

Nu je weet dat bijen sterven wanneer ze de indringer steken en een deel van hun lichaam in de huid achterlaten, is het normaal dat je je afvraagt wat je moet doen met de angel die in je huid zit! In deze scenario’s is het niet genoeg om ijs op te leggen en te wachten tot de pijn voorbij is, omdat, zoals we al zeiden, de angel oppervlakkig is ingebed.

Zoals aangegeven door het Medlineplus (Engelse link) de extractie van dit element worden uitgevoerd door de huid af te schrapen met het stompe deel van een mes of ander recht voorwerp, altijd langs de lengte van de angel. Een pincet mag niet worden gebruikt, omdat je hiermee het risico loopt in de gifklier te knijpen wanneer je hem probeert te extraheren en zo meer gifstoffen in het gebied van de beet injecteert.

Met lichtjes schrapen zou de angel er zonder problemen uit moeten komen. Daarna moet je het gebied goed wassen en ijs aanbrengen met tussenpozen van 10 minuten. Als er symptomen van een allergische reactie worden opgemerkt, moet je naar de eerste hulp gaan.

Het letsel moet meerdere dagen in de gaten worden gehouden. Als er stukjes van de angel achterblijven, kunnen er infecties ontstaan.

Zoals je kunt zien, is het antwoord op de vraag “gaan bijen dood na het steken” eenvoudig: hun angel heeft weerhaken, dus de bij kan hem niet uit de huid verwijderen tenzij hij zijn eigen buik scheurt. Zonder twijfel is het verlies van een leven een betaalbare prijs in de kolonie als ze de dood van de koningin of de larven kunnen voorkomen.