Waarom wrijven vliegen hun poten tegen elkaar?

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Als je aan een vlieg denkt, is het beeld dat bij je opkomt toch zeker dat van een ongewerveld dier dat voortdurend zijn ledematen beweegt. Geen wonder, want we hebben allemaal gezien hoe vliegen hun poten tegen elkaar wrijven op een bepaald moment nadat ze ergens op geland zijn. Maar waarom doen ze dat?

Hoe willekeurig sommige gedragingen in het dierenrijk ook mogen lijken, alles heeft een verklaring. Die verklaring komt door eeuwen van overleven. Hier laten we je zien waarom vliegen hun poten tegen elkaar wrijven en welke biologische reden dat heeft. Mis het niet!

Wat zijn vliegen precies?

Alle vliegen zijn insecten die behoren tot de orde Diptera. Dit taxon is een van de meest diverse biologische groepen, die naar schatting 1.000.000 soorten bevat. Vliegen zijn naaste verwanten van muggen, paardenvliegen, zweefvliegen en enkele andere bloedzuigende insecten. Al deze ongewervelde dieren worden gekenmerkt door hun uitstekende vliegvermogen.

Typische huisvliegen behoren tot de familie Muscidae, die ongeveer 4.000 beschreven soorten bevat, verdeeld over 100 verschillende geslachten. Deze geslachten delen een aantal gemakkelijk te onderscheiden kenmerken, waaronder de volgende:

1. Ze hebben 3 tagma of lichaamssegmenten: Een kop (met ogen, mond, en antennes), een borststuk met 3 paar ledematen en een paar functionele vleugels, en een achterlijf met verschillende organen en voortplantingsstructuren.
2. Ze hebben samengestelde ogen: Vliegen hebben een uitstekend gezichtsvermogen dat ze gebruiken om tijdens de vlucht te manoeuvreren.
3. Een tweede aangepast paar vleugels: Vliegen hebben een typisch paar vleugels, maar daaronder zit een tweede paar gemodificeerde, staafvormige vleugels, die halters genoemd worden. Deze structuren zijn verantwoordelijk voor het bewaren van het evenwicht van het insect terwijl het zich positioneert en door de driedimensionale omgeving vliegt.
4. Ze ondergaan een volledige metamorfose: Diptera maken een larvenstadium door, hetzij op het land, hetzij in het water. Als ze hun laatste larvale stadium bereikt hebben, vormen ze een pop. Na enige tijd komt het volwassen individu daaruit tevoorschijn.

Er zijn vele, vele soorten vliegen, maar de bekendste hebben een proboscis waarmee ze allerlei organisch materiaal opzuigen dat ze in de omgeving vinden. Ze voeden zich met melk, suiker, uitwerpselen, oppervlakkig bloed, en rottend fruit, naast vele andere dingen.

Sommige vliegen zijn hematofaag, dat wil zeggen dat ze zich met bloed voeden. Dit geldt echter niet voor gedomesticeerde soorten.

De vliegsoort bij uitstek (Musca domestica)

De vlieg waarnaar we verwijzen als we het over de gedomesticeerde soort hebben is bijna altijd de huisvlieg. Deze diptera komt bijna overal in de wereld voor, vooral in gebieden met veel menselijke activiteit. Hij wordt geassocieerd met stedelijke gebieden omdat hij uitwerpselen en afval gebruikt om zijn larven te voeden vóór de metamorfose.

Hoewel deze diptera bijna het hele jaar door over antropische omgevingen vliegen, leven ze langer en zijn ze veel actiever in seizoenen met temperaturen tussen 10 en 26 °C. Daarom zijn we geneigd hun aanwezigheid te associëren met de lente- en zomermaanden. Een volwassen vlieg leeft 15 tot 25 dagen en in haar volwassen stadium kan het vrouwtje tot 150 eitjes leggen voor ze sterft.

Vliegen doen mensen niet direct kwaad, maar ze zijn in staat ziekten over te brengen. Ze dragen bacteriën bij zich die met hun lichaamsoppervlak te maken hebben.

Waarom wrijven vliegen hun poten tegen elkaar?

Nu je iets meer weet over hun biologie en ethologie, zijn we klaar om te antwoorden waarom vliegen hun poten tegen elkaar wrijven telkens als ze op een oppervlak landen. Er zijn twee hoofdredenen en we zullen ze in de volgende regels nader bekijken.

1. Chemoreceptie

Ongelooflijk maar waar, vliegen hebben over hun hele lichaam een reeks chemoreceptoren verdeeld die prikkels door aanraking registreren. Het derde segment van de antennes en de maxillaire palpen vertegenwoordigen de reukzin, terwijl smaakreceptoren te vinden zijn op de halters, de keelholte, de ledematen, de vleugeluiteinden, en de vrouwelijke genitaliën.

Daarom kan een vlieg vaststellen of een voorwerp eetbaar is door alleen maar op het oppervlak ervan te landen en erover te lopen. Deze diptera wrijven hun poten tegen elkaar (vermoedelijk) om hun chemoreceptoren te stimuleren en zo beter het materiaal te herkennen dat ze op het punt staan in hun mond te stoppen.

2. Hygiëne

Dit punt hangt nauw samen met het vorige. Omdat de voorste ledematen smaakreceptoren hebben, moeten ze zo schoon mogelijk blijven om effectief en snel te kunnen registreren. Helaas dragen vliegen veel vuil met zich mee als ze op oppervlakken landen en vliegen (stofdeeltjes, pollen, vloeistoffen, enz.).

Daarom zal een diptera als eerste, als hij op een oppervlak landt, over zijn poten wrijven om zich schoon te maken. Niet alleen dat, maar hij zal ook proberen vuil te verwijderen van zijn kop, vleugels, achterlijf, en de rest van zijn ledematen. Voor dieren met zo’n reputatie van vuil, is de werkelijkheid dat ze buitengewoon schoon zijn.

De handeling van het verzorgen wordt periodiek herhaald en hangt af van het tijdstip van de dag, want elke soort vlieg is op bepaalde tijden actiever dan op andere.

Vliegen: een wereld vol geheimen

De waarheid te weten komen waarom vliegen hun poten tegen elkaar wrijven is een echte verrassing, want maar weinig mensen hebben bedacht dat het door hun smaakzin komt. Er zijn echter nog veel meer interessante feiten over diptera. Ze vliegen met snelheden tot 10 kilometer per uur, ze nemen de tijd “in slow motion” waar. Verder is hun gezichtshoek 360°.

Helaas is de menselijke coëxistentie met deze diptera op zijn zachtst gezegd tegenstrijdig. We moeten vliegen uit het huis houden, want ze kunnen bacteriën en andere parasieten op hun poten bevatten en ziekten overbrengen als ze op ons voedsel landen.

Hoewel het heel interessante wezentjes zijn, kun je het huis het beste schoon en vrij van rommel houden om te voorkomen dat ze opduiken.