Wat zijn de indicatoren van de invloed van de mens op het milieu?

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Miguel Mata Gallego

Laatste update: 02 juli, 2023

De indicatoren van de invloed van de mens op het milieu worden gebruikt om te bepalen in hoeverre een ecosysteem door menselijk handelen is aangetast. In het algemeen zijn deze indicatoren gebaseerd op kwantificeerbare parameters die in de natuur aanwezig zijn, en die ons aanwijzingen geven over de toestand ervan in termen van vervuiling en duurzaamheid.

Wat zijn deze indicatoren? Hoe meten we ze? Van de fysisch-chemische kenmerken van het milieu tot de aanwezigheid en verspreiding van verschillende soorten, deze parameters kunnen ons waarschuwen wanneer een ecosysteem achteruitgaat voordat het te laat is.

De noodzaak om de natuur te beschermen

De enorme milieueffecten die wij, als mensen, door ons handelen op ecosystemen hebben, zijn onmiskenbaar. Bouw, openbare infrastructuur en winning van grondstoffen zijn slechts enkele voorbeelden.

Om al deze redenen vereisen milieuwetten een reeks maatregelen om het milieu te beschermen (Engelse link) tegen menselijke activiteiten. Ondanks het feit dat we de dominante soort op de planeet zijn, kunnen we niet zomaar alles doen waar we zin in hebben.

Jarenlang heeft het grotere ecologische bewustzijn van de bevolking geleid tot meer respect voor het milieu in de wetten van veel landen. Daarom werd een reeks strikte protocollen ingevoerd voor het bouwen of uitvoeren van activiteiten in de ecosystemen.

Doelstellingen van de milieueffectrapportage

De regeringen van alle landen en verschillende overheden maken gebruik van milieueffectrapportages (MER) om na te gaan in hoeverre we het natuurlijk evenwicht veranderen. Kort gezegd zijn de doelstellingen van een MER de volgende:

1. Verslag uitbrengen over de toestand van het milieu die door menselijk handelen is aangetast.
2. De toekomst van de ecosystemen als gevolg van menselijke activiteitenwetenschappelijk voorspellen.
3. Dienen als basis voor beslissingen die van invloed kunnen zijn op het betreffende milieu.

Soorten indicatoren en voorbeelden van de invloed van de mens op het milieu

De International Association for Impact Assessment (IAIA) definieert een milieueffectrapportage als“het proces van het identificeren, voorspellen, evalueren en verzachten van de biofysische, sociale en andere relevante effecten van ontwikkelingsvoorstellen voordat belangrijke beslissingen worden genomen en verplichtingen worden aangegaan.”

Er zijn vele manieren om de indicatoren van de invloed van de mens op het milieu in te delen. Om deze hele kwestie te vereenvoudigen, zullen we de soorten indicatoren bekijken aan de hand van hun specifieke aard:

• Fysisch-chemisch: ze zijn gebaseerd op fysische of chemische parameters van het milieu. De meest gebruikte zijn de pH, de nitraatconcentratie en de concentratie organische koolstof.
• Bio-indicatoren: de aanwezigheid van deze organismen geeft informatie over de toestand van het milieu. Er zijn vele voorbeelden van bio-indicatoren, die we zo dadelijk zullen bespreken.
• Geomorfologisch: ze evalueren de toestand van de bodem en erosie (Engelse link), twee belangrijke factoren voor de gezondheid van de natuur.

1. Fysisch-chemische indicatoren

Zoals hun naam al aangeeft, zijn deze indicatoren gebaseerd op de meting van fysische of chemische variabelen van het te bestuderen milieu. Omdat alles op aarde in wezen natuur- en scheikundig is, kunnen ze allerlei effecten meten.

Er zijn veel fysisch-chemische factoren die ons informeren over de toestand van de natuur. In aquatische milieus zijn vooral waterkwaliteitsindicatoren, troebelheid en opgeloste zuurstof belangrijk. In terrestrische milieus zijn vooral de pH van de bodem en de concentraties van verschillende moleculen – bijvoorbeeld nitraten en zware metalen – van belang.

2. Bio-indicatoren

Een van de belangrijkste elementen om de gezondheid van het ecosysteem vast te stellen is de aanwezigheid van bio-indicatorsoorten. Zoals de naam al aangeeft, informeert de aanwezigheid van deze wezens ons over de goede werking van een ecosysteem.

Deze soorten hebben de bijzonderheid dat ze zeer gevoelig zijn voor verstoringen van het milieu. Sommige van deze wezens zijn planten -zoals korstmossen- maar er zijn veel morfologisch complexe dieren die ook bio-indicatoren zijn.

In aquatische ecosystemen vallen sommige ongewervelde organismen, zoals insectenlarven, op als indicatoren van een goede waterkwaliteit. Bij gewervelde dieren is de otter de bio-indicator bij uitstek van gezonde zoetwatersystemen.  De reden hiervoor is omdat hij deze snel verlaat als de omstandigheden verslechteren.

3. Andere indicatoren van de invloed van de mens op het milieu

Behalve de hierboven genoemde, is er nog een veelheid aan indicatoren die rekening houden met vele andere factoren die het milieu kunnen beïnvloeden.

Hier kunnen we indicatoren opnemen die te maken hebben met het landschap: erosie en luchtvervuiling, bijvoorbeeld. Ook de biodiversiteit is een belangrijke factor bij het bepalen van de milieugezondheid van een gebied. Biodiversiteitsindicatoren helpen ons dus te weten hoeveel soorten er in een gebied zijn.

Samenvattend helpen de indicatoren van de invloed van de mens op het milieu ons inzicht te krijgen in de toestand van een bepaald natuurgebied. Aan de hand daarvan kunnen we milieuvriendelijke beslissingen nemen over dat gebied.