Hoe door gevangenschap veroorzaakte stress de fysiologie van verschillende soorten verandert

Boots de natuurlijke habitat zo veel mogelijk na – dat is het belangrijkste advies voor wie wilde dieren om allerlei redenen opgesloten houdt. Door gevangenschap veroorzaakte stress toont echter aan dat dit gemakkelijker gezegd dan gedaan is, want geen enkel dier vindt het prettig om opgesloten te leven.

Verschillende studies hebben de taak op zich genomen om dit aan te tonen, en hier brengen we je de meest belangwekkende resultaten wat de fysiologische aspecten betreft. Kennis ervan is niet alleen nuttig voor wie dieren in gevangenschap moet houden voor ze opnieuw uitgezet worden, maar helpt ook om mensen bewust te maken van de realiteit van dieren die nu opgesloten zitten zonder schijnbare kans op vrijheid.

Hoe opsluiting dieren beïnvloedt

Mensen denken meestal dat het voor elk levend wezen voldoende is om water, voedsel en slaap te hebben om gelukkig te leven. De pandemie die in 2020 uitbrak liet ons echter voor eens en voor altijd iets zien: opsluiting, zelfs met al onze behoeften vervuld en al het vermaak van de wereld, heeft een negatieve invloed op de lichamelijke en geestelijke gezondheid.

Voor dieren is het precies hetzelfde. Gevangenschap wordt als bedreigend en voortdurend ervaren, en de daaruit voortvloeiende fysiologische effecten nemen nooit af. De fysiologie van deze toestand wordt geactiveerd door twee belangrijke stadia die we hieronder zullen beschrijven.

De adrenomedullaire reactie

Epinefrine en norepinefrine worden onmiddellijk uit het bijniermerg vrijgemaakt als het gevaar van opgesloten worden wordt waargenomen. Zo wordt het lichaam gealarmeerd om te reageren op een situatie van leven of dood, met o.a. verhoogde hartslag, spierspanning en bloeddruk.

Afgifte van glucocorticoïden

Deze tweede fase begint binnen enkele minuten na het begin van de stressor. Deze steroïde hormonen hebben een belangrijk effect op de regulering van de stofwisseling, waardoor het lichaam zich voorbereidt om de gevaarlijke situatie gedurende langere tijd het hoofd te bieden. Dit weerhoudt het lichaam ervan te investeren in langetermijnprocessen zoals het immuunsysteem of de voortplanting.

Zoals je je kunt voorstellen, zijn deze twee processen bedoeld om een kortstondige situatie op te lossen. Wanneer de waarneming van bedreiging echter niet vermindert, blijft het lichaam corticosteroïden afgeven, wat de gezondheid van het dier aantast. Dit staat bekend als chronische stress, in dit geval veroorzaakt door gevangenschap.

Door gevangenschap veroorzaakte stress en glucocorticoïden

Het zijn deze glucocorticoïden die ervoor zorgen dat het lichaam blijft reageren op een voortdurende dreiging. Daarbij offert het de normale werking van sommige systemen op om de onmiddellijke alertheid te handhaven. De resultaten van studies in dit verband zijn onthullend:

• Bij het analyseren van het gewicht ontdekte 60% van de studies dat dieren die opgesloten waren geweest nooit meer het gewicht terugkregen dat ze door de stress verloren hadden.
• Bijna de helft van de studies (42%) toonde aan dat de gevangen dieren hogere niveaus van glucocorticoïde hadden dan hun in vrijheid levende soortgenoten.
• 45% van de onderzochte soorten handhaafde deze hoge glucocorticoïdspiegels drie maanden na de vangst.

Om dit alles te illustreren volgen hier een paar voorbeelden. Het eerste is van een in 2004 gepubliceerde studie (Engelse link), waaruit bleek dat langdurige gevangenschap leidde tot een verhoogde bijniermassa bij Afrikaanse groene apen. Bij negenbandgordeldieren daarentegen vond men dat 6 maanden gevangenschap bijnierveranderingen veroorzaakte. Die lijken op die na de stress van een strenge winter.

Hoe beïnvloedt chronische stress het immuunsysteem?

Een van de systemen die het meest te lijden hebben onder door gevangenschap veroorzaakte stress is het immuunsysteem. Omdat er tijdens een situatie van dreigend gevaar niet in geïnvesteerd hoeft te worden, wijst het lichaam middelen toe aan andere organen en processen. Op den duur lijdt het er dus onder en dit werkt het ontstaan van ziekten in de hand.

In dit verband levert de synthese van de resultaten interessante gegevens op. Laten we de meest opvallende eens bekijken:

• Vierentwintig procent van de onderzoeken toonden verhoogde immuunreacties. Nog eens 24% vertoonde verminderde immuunreacties (gemeten aan de hand van het aantal leukocyten).
• De responsen zijn niet duidelijk; het lijkt soort-afhankelijk te zijn. Terwijl sommige dieren een hyperactief immuunsysteem vertonen, lijden andere dieren aan problemen die het gevolg zijn van de remming ervan.
• Een voorbeeld van het laatste zijn padden. Bij hen werd een groter aantal bacteriën op hun huid en in het spijsverteringsstelsel gevonden toen ze in gevangenschap leefden.

Behuizing en voortplanting

De voortplanting is een functie die ook samenhangt met de glucocorticoïden-spiegel. Deze hebben namelijk het vermogen om voortplantingssteroïden te remmen (of zelfs te onderdrukken). Een lagere productie van testosteron of estradiol heeft dus gevolgen voor het voortplantingsgedrag van de dieren.

Bij jonge exemplaren veroorzaakt de stress van het leven in gevangenschap bovendien problemen bij de ontwikkeling van de geslachtsklieren. Dat geldt ook voor de rijping van de eitjes.

Bij het bekijken van het voortplantingssysteem ontdekten de auteurs van de studie (Engelse link) dat uit 74% van de artikelen blijkt dat in het wild gevangen dieren een geremd voortplantingsvermogen hebben. Dit wordt in talrijke gevallen waargenomen. Het is problematisch, vooral voor soorten die bedoeld zijn om in gevangenschap te worden gefokt en dan weer vrijgelaten.

Veel dieren worden opgesloten voor allerlei menselijke doeleinden: experimenten, veeteelt, amusement, enzovoort. Hoeveel daarvan kunnen we voorkomen? Waar kunnen we de ontwikkeling van onze soort heen leiden zonder andere dieren te schaden?

Gelukkig zijn er al mensen die eraan werken. Er blijft dus niets anders over dan hen te steunen. Op die manier zullen steeds minder dieren levenslang hoeven te lijden onder opsluiting en door gevangenschap veroorzaakte stress.