Gierzwaluw: de "voetloze" vogel

Geschreven en geverifieerd door de biologe Georgelin Espinoza Medina

Laatste update: 23 december, 2023

Er is een grote diversiteit onder alle vogelsoorten, niet alleen in grootte, zang en kleuren, maar ook in de verschillende aanpassingen die ze hebben, anatomisch, fysiologisch of morfologisch. Er is een bijzondere vogel, de gierzwaluw, de zogenaamde “voetloze” vogel, die veel interesse wekt, maar waarom is deze vogel zo bijzonder?

Zijn wetenschappelijke naam is Apus apus en hij behoort tot de groep Apodiformes (gierzwaluwachtigen) of “voetloze” vogels en tot de familie Apodidae. De reden hiervoor is omdat zijn poten heel klein zijn.

Als je meer wilt weten over deze soort, blijf dan tot het einde bij ons en ontdek al zijn geheimen, want dit specifieke kenmerk is niet het enige interessante.

Waar leven gierzwaluwen?

Gierzwaluwen of Apus apus leven in Europa en een deel van Azië. Ze overwinteren ook in Afrika, met name van de Democratische Republiek Congo en Tanzania tot Zimbabwe en Mozambique.

De habitats zijn gevarieerd, omdat het trekvogels zijn die het hele jaar door op verschillende plaatsen verblijven. Volgens de Royal Society for the Protection of Birds (RSPB) leven ze van oudsher in rotsen, kliffen, grotten, boomholtes en nesten van andere vogels.

Tijdens de broedperiode verblijven ze in gematigde gebieden met bomen om te nestelen en open plekken om te foerageren. Na de trek trekken ze naar tropische gebieden op het Afrikaanse continent.

Kenmerken van de gierzwaluw, de “voetloze” vogel

Dit type gierzwaluw is een middelgrote vogel. Het Animal Diversity Web (Engelse link) meldt een lengte van 16 tot 17 centimeter, een spanwijdte van 42 tot 48 centimeter en een gemiddeld gewicht van 44,9 gram. Daarnaast staat hij bekend om de volgende kenmerken:

• Lange, smalle vleugels.
• Een korte snavel.
• Een korte staart met een gladde vork aan het einde.

De kleur van deze vogel is egaal, donkerbruin, maar heeft een licht wit-crèmekleurige keel. Ondanks zijn bruine tint lijkt hij tijdens de vlucht donkerder, bijna zwart.

Er is geen seksueel dimorfisme tussen individuen, dus mannetjes en vrouwtjes verschillen niet in grootte en kleur. Aan de andere kant zijn jonge gierzwaluwen meestal donkerder dan volwassen exemplaren.

Het opvallendste aspect van dit type vogel zijn de poten, die veel korter en gevederd zijn.

Hoewel je zou kunnen denken dat dit een nadeel is – omdat ze niet op de grond worden waargenomen – is de waarheid dat ze helpen om zich vast te klampen aan verticale oppervlakken. Dit zijn bijvoorbeeld schoorstenen en rotswanden.

Over het algemeen lijkt de gierzwaluw qua vorm op een kruisboog en wordt hij vaak verward met een (gewone) zwaluw (Hirundinidae). Hij heeft echter duidelijke verschillen, zoals de volgende:

• Hij is vaak wat groter en donkerder.
• Vliegen op grotere hoogte en gedurende langere perioden.
• Langere vleugels.
• Zeer kleine poten, waardoor hij niet op draden kan zitten.
• Een minder gevorkte staart.

Zang

De Spaanse ornithologische vereniging (SEO BirdLife) beschrijft het karakteristieke lied van de gierzwaluw als een “kort, monotoon, hoog gepiep.” Dit geluid komt vaak voor ‘s avonds, tijdens zonsondergang, in de maanden met hogere temperaturen. Er wordt ook beschreven dat er verschillen in zang zijn tussen de geslachten.

Migratie en vlucht van de Apus apus

Deze vogels kunnen uitstekend vliegen en brengen een groot deel van hun tijd in de lucht door. Het zijn ook langeafstandstrekkers, die in staat zijn om verbazingwekkende reizen van meer dan 5.000 km te maken, twee keer per jaar. Dit zegt de RSPB, de Royal Society for the Protection of Birds (Engelse link).

Een studie (Engelse link) gepubliceerd in het tijdschrift Huidige Biologie vermeldt dat deze dieren lange tijd ononderbroken kunnen blijven vliegen. Ze doen dit 10 maanden lang, terwijl ze naar Afrika migreren of terugkeren naar hun broedgebied.

Tijdens deze reizen nemen sommige ‘s nachts korte pauzes wanneer ze landen om te rusten, maar alleen voor korte periodes of zelfs voor een hele nacht. Het record van inactiviteit is echter af en toe, terwijl de dynamiek groter is in deze trekmaanden, met meer dan 99% van de vliegtijd in de niet-broedperiode.

Voedsel

De gierzwaluw is een insectenetende vogel. Voeden gebeurt in de lucht, tijdens het vliegen; meestal op een hoogte van 50 tot 100 meter, maar ze kunnen ook lager of hoger worden waargenomen.

Een onderzoek (Engelse link) naar wat ze eten in het Middellandse Zeegebied, gepubliceerd in het tijdschrift Revue d’Ecologie  in 2008, onthult dat het dieet bestaat uit geleedpotige dieren. Daaronder vallen de volgende op:

• Homoptera
• Coleoptera
• Heteroptera
• Spinachtigen

Er staat ook dat ze een voorkeur hebben voor gevleugelde en kleine insecten.

Voortplanting van de gierzwaluw

Deze apodiform is monogaam en plant zich één keer per jaar voort. Het mannetje kiest de nestplaats, dat kan een klif, een grot of een boomholte zijn. Tegenwoordig is hij echter eerder geneigd om een plek in een gebouw te zoeken.

Als het vrouwtje interesse toont, komt ze het gebied binnen en streelt het mannetje haar kin met zijn snavel. Wederzijds borstelen kan ook voorkomen, deze gedragingen markeren het begin van het hechtingsproces van het paar.

In een artikel over de broedgewoonten van gierzwaluwen wordt opgemerkt dat deze vogels “paren voor het leven” en meestal broeden op de plek waar ze wonen. Gierzwaluwen kunnen twee tot drie eieren leggen, twee tot drie dagen na elkaar.

Deze zijn wit en hebben een incubatietijd van 19 tot 20 dagen. De jongen doen er 27 tot 45 dagen over om uit te vliegen en beide vogels delen de broed- en nestverantwoordelijkheid.

Een interessant aspect van deze vogel is dat hij zowel in de lucht als in het nest kan broeden.

Gierzwaluwen zijn kuddevogels, dat wil zeggen dat ze in groepen samenleven. Deze eigenschap wordt ook waargenomen in het voortplantingsproces. Kolonies kunnen uit wel 40 nesten bestaan. Deze bestaan uit luifels, gebouwd met verschillende materialen:

• Grassen
• Bladeren
• Rietjes
• Bloemblaadjes
• Veren

Beschermingsstatus van de gierzwaluw

Deze gierzwaluw is niet bedreigd. Volgens gegevens van de International Union for Conservation of Nature  (IUCN) staat hij in het wereldwijde rapport vermeld als “Minst Zorgwekkend” (Engelse link).

In Europa classificeert dezelfde organisatie deze vogel echter als een “Bijna Bedreigde” soort (Engelse link). De toekenning van deze categorie is een reactie op het feit dat de populatie afneemt, ondanks de grote verspreiding.

De belangrijkste bedreiging is het verlies van nestplaatsen. In het bijzonder de verandering en renovatie van gebouwen, plekken die de vogel gebruikt om zijn nesten te bouwen.

Speciale morfologie en een leven doorgebracht in de lucht

We hebben gezien dat de gierzwaluw een opvallend dier is, maar niet vanwege zijn kleuren of grootte, maar vanwege zijn speciale morfologie, en in het bijzonder zijn kleine poten.

Bovendien is het een vogel die zich heeft aangepast aan het leven in de lucht, waardoor hij een groot deel van het jaar in vlucht kan doorbrengen – tot wel 10 maanden – en zelfs in de lucht kan slapen. Ongetwijfeld een prestatie die geen enkele vogelsoort kan leveren.