Waggeldans: de dans van bijen

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Miguel Mata Gallego

Laatste update: 21 december, 2022

In dit artikel gaan we het over de dans van bijen hebben. Hoe honingbijen voedsel lokaliseren, is een vraag die natuuronderzoekers al eeuwenlang intrigeert, aangezien de communicatie tussen veel dieren nog steeds een geheim voor ethologen is.

Relatief recent werd de waggeldans ontdekt, een complex systeem van communicatie door middel van lichaamsbewegingen en dans tussen bijen. Lees verder om meer over dit merkwaardige en verfijnde gedrag te weten te komen.

De waggeldans: de geheime taal van bijen

Honingbijen (Apis mellifera) zijn insecten met een complexe sociale structuur. Ze leven in bijenkorven en voeden zich met de nectar van bloemen in de natuur. Ze spelen daarom een sleutelrol bij de bestuiving van ecosystemen en het in stand houden van flora.

We kennen de dans van bijen als een complex communicatiesysteem dat werkbijen gebruiken. Door middel van deze dans geven ze aan de rest van de honingraat de richting en afstand door van de bloemen die ze tijdens hun zoektocht vinden. Ze doen dit door middel van een reeks bewegingen en ‘waggelen’ van het lichaam.

De dans zelf is op twee principes gebaseerd: hoeking en duur. De hoeking geeft de richting van het voedsel aan ten opzichte van de zon en de duur van de dans geeft de afstand aan. In de volgende sectie zullen we deze concepten bespreken.

Soorten waggeldansen

In grote lijnen zijn er twee soorten waggeldansen: een rondedans en een dans met zwaaien. Wanneer een voedselbron zich op minder dan 50 meter van de werkbij bevindt, voert deze een rondedans uit. De duur van de dans geeft de afstand tot de voedselbron aan, maar zonder de richting te specificeren.

De dans met een waggel vindt plaats wanneer de bij de voedselbron op meer dan 150 meter afstand heeft gevonden. De werkbij die het uitvoert, vliegt in een rechte lijn, keert in een halve cirkel terug naar het startpunt en voert dan een tegenovergestelde en symmetrische beweging uit.

Tijdens het maken van de centrale beweging, voert het lichaam van de bij een ‘waggel’ uit van links naar rechts. Tegelijkertijd geeft het een laagfrequent geluid af. De afstand van het zwaaimoment is een ruwe indicatie van de afstand van de bloemen.

De hoek geeft de richting aan

Zoals we hebben gezien, is de weergave van de afstand waarop de bloemen zich bevinden vrij eenvoudig. Het is echter iets ingewikkelder om te begrijpen hoe bijen de richting aangeven waarin het voedsel zich bevindt.

De bijen gebruiken de honingraat als kaart om de omgeving van de korf weer te geven. De hoek die de bij ten opzichte van het verticale deel van de raat aanneemt is de sleutel. Als de bij wil aangeven dat de bloemen in de richting van de zon staan, doet hij het waggel deel in de richting van het dak van de raat en vice versa.

Als de richting een bepaalde hoek is, zeg 60 graden ten westen van de zon, dan zal de bij die hoek met de verticaal maken. Zo kennen deze gevleugelde insecten met een relatief complexe dans de richting van hun voedselbronnen.

Een geduldig en onderbroken onderzoek

Dit systeem werd door de Oostenrijkse etholoog Karl Von Frisch ontdekt, een gerenommeerd onderzoeker van deze insecten die in de jaren dertig aan de slag ging. Nadat de nazipartij in Duitsland aan de macht was gekomen, werd hij echter van zijn verantwoordelijkheden ontheven, omdat hij joodse voorouders had.

Toch werd hij vanwege een vreselijke plaag op de bijenkorven in Beieren opgeroepen om te proberen het te stoppen. Hij kon op die manier zijn onderzoek voortzetten. Uiteindelijk slaagde hij er na veel moeite in om dit mechanisme te demonstreren, wat hem in 1973 de Nobelprijs voor de Fysiologie opleverde.

Kunnen we met bijen communiceren?

Nu we hebben geleerd hoe de waggeldans werkt, kunnen we enkele mogelijkheden onderzoeken die zich aandienen. Een van hen is om met deze intelligente wezens te communiceren, dat wil zeggen om hun dans te imiteren om te zien of ze het correct zouden kunnen interpreteren.

Een groep onderzoekers van Harvard University begon met RoboBee te werken, een kleine robot in de vorm van een insect.

Dit apparaat is erg handig voor het verzamelen van omgevingsgegevens dankzij zijn kleine formaat en zijn veelzijdigheid. Bij deze gelegenheid werd het gebruikt om diergedrag te analyseren. RoboBee werd in een bijenkorf geïntroduceerd en imiteerde daarna de bekende dans.

Zoals de onderzoekers verwachtten, verscheen er een groep bijen precies op de plaats die door de dans werd aangegeven. Kortom, zoals we kunnen zien, stelt technologie ons in staat veel meer over dieren te leren en zelfs met hen te communiceren.