De driehoeksmossel: kenmerken van een invasieve soort

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Francisco Morata Carramolino

Laatste update: 21 december, 2022

Als je aan een invasieve soort denkt, komen heel opvallende voorbeelden in je op: de beroemde Argentijnse papegaaien, de Amerikaanse schildpadden die Spaanse rivieren teisteren, of huiskatten. Een van de schadelijkste invasieve soorten lijkt echter veel onbeduidender: we hebben het hier over de driehoeksmossel.

Als mossel beweegt of jaagt deze ongewervelde niet. Zijn enige verdediging is zijn schelp. Desondanks zijn deze dieren gevaarlijk. Ze hebben een ongelooflijk vermogen om ecosystemen te koloniseren waarin ze niet thuishoren. Ironisch genoeg werden ze ooit door de mens geïntroduceerd.

De gevolgen van de invasie van de driehoeksmossel zijn zowel voor de inheemse natuur als voor de mens rampzalig, en veroorzaken enorme economische verliezen. Als je er meer over wilt weten, nodigen we je uit verder te lezen.

Hoe ziet de driehoeksmossel eruit?

De driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) is een heel klein tweekleppig weekdiertje. Hij wordt maximaal 3 centimeter groot, hoewel hij meestal kleiner is.

De precieze vorm van zijn patroon, zijn kleuren en zijn schelp zijn variabel, vandaar zijn wetenschappelijke naam. Toch kunnen enkele gemeenschappelijke kenmerken van deze ongewervelde aangegeven worden.

Het patroon bestaat meestal uit lichte en donkere onregelmatige banden die vaak zigzaggend zijn, maar ook glad kunnen zijn. De donkere zijn meestal bruin of zwart, de lichte crèmekleurig of bleek.

De schelp is daarentegen min of meer driehoekig, met twee rechtere zijden en afgerond. De umbo – het hoekpunt dat de 2 rechte zijden verbindt – is vrij scherp. De andere twee hoekpunten zijn veel botter.

Ook is een van de rechte zijden langer dan de andere. Deze zijde is verdikt en plat, waardoor de mossel rechtop kan staan als hij op zijn kant op een plat oppervlak wordt gezet. Hierdoor kan Dreissena polymorpha van andere mosselen onderscheiden worden.

Waar komt hij vandaan?

Dit weekdier leeft in zoet en brak water. Zijn natuurlijke verspreiding is beperkt tot de bekkens van de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, die in Oost-Europa liggen en aan Azië grenzen.

Zijn huidige verspreiding strekt zich echter uit over een groot deel van de wereld en breidt zich voortdurend uit. Tegenwoordig verschijnt de driehoeksmossel als invasieve soort in de gemeenschappen Catalonië, La Rioja, Castilla y León, Aragon, Valenciaanse Gemeenschap, Navarra, Baskenland en Andalusië, allemaal binnen Spanje.

De soort is ook in de meeste Europese landen geïntroduceerd. Griekenland, Frankrijk, Zweden, Nederland en België zijn maar een paar voorbeelden. Hetzelfde geldt voor de Verenigde Staten, waar hij de meeste staten gekoloniseerd heeft, en in sommige gebieden van Canada.

Zoals kenmerkend is voor invasieve soorten, heeft de driehoeksmossel zich over de wereld verspreid door toedoen van de mens. In dit geval zijn boten de meest waarschijnlijke boosdoener.

De mosselen zijn uit hun natuurlijke gebieden meegevoerd in het ballastwater van de boten of vastgezet op de verschillende oppervlakken ervan.

Ook waterverplaatsingen tussen rivierbekkens en voor het vervoer van uitheemse vissen hebben tot het probleem bijgedragen. Een andere vector waarmee rekening gehouden moet worden is verontreinigde uitrusting van allerlei aard.

Deze mosselen hebben een enorme tolerantie voor de niveaus van zoutgehalte, temperatuur en uitdroging. Bovendien zijn ze zeer resistent tegen chloor. Daarom zijn het buitengewone kolonisatoren.

Zolang ze een hard oppervlak hebben om zich op vast te zetten en de beschikbaarheid van zuurstof voldoende is, kunnen mosselen zich voortplanten en koloniseren waar de mens ze ook heen brengt. Ongetwijfeld is de weerstand van deze ongewervelde een gevaar voor het ecosysteem buiten zijn natuurlijke verspreidingsgebied.

Schade door de driehoeksmossel

Invasieve soorten brengen zeer ernstige schade toe aan de ecosystemen die ze koloniseren, maar die schade beperkt zich niet alleen tot wilde dieren. Ook de mens heeft er veel last van. Hierna laten we je zien waarom.

Menselijke slachtoffers

D. polymorpha hecht zich massaal aan allerlei infrastructuur en machines. Zo verstopt hij pijpen, filters, motoren, boten en tanks, onder andere. Dit schaadt de energie-, landbouw- en toeristenindustrie, en maakt bovendien de bevoorrading van stedelijke centra veel moeilijker. Dit alles veroorzaakt aanzienlijke economische verliezen.

Deze ongewervelden komen ook voor in recreatiegebieden. Hun schelpen zijn scherp en kunnen snijden, wat een gevaar voor de volksgezondheid oplevert.

Milieuverliezen

Deze tweekleppigen zijn zeer efficiënte filtervoeders die zich voeden met plankton, de basis van aquatische ecosystemen. Daarmee veranderen ze de kenmerken van deze ecosystemen aanzienlijk.

Mosselen vergroten de helderheid van het water, veranderen de fosforcycli, verhogen de afzetting van organisch materiaal en de woekering van schadelijke bacteriën en algen. Ze verminderen ook de beschikbaarheid van zuurstof in aquatische ecosystemen. Al deze veranderingen maken de binnengedrongen milieus minder geschikt voor inheems leven.

Anderzijds veroorzaakt dit tweekleppig weekdier de verdwijning van inheemse mosselen door directe concurrentie. Soorten als de Margaritifera auricularia, Anodonta cygnea, en Unio elongatulus worden ernstig bedreigd door de driehoeksmossel.

Bovendien bevorderen ze ook de overdracht van ziekteverwekkers op de plaatselijke fauna. Veel vogels zijn gestorven aan botulisme – veroorzaakt door een giftige bacterie – afkomstig van deze mosselen, zoals aangegeven door professionele journalistieke bronnen.

Zoals bewezen is, is de driehoeksmossel op veel plekken een zeer verderfelijke soort. De bestrijding ervan is erg belangrijk, maar ook erg ingewikkeld. Daarom is, zoals altijd in dit soort gevallen, de beste strategie om schade te voorkomen.

De enige manier hiervoor is om te voorkomen dat potentiële invasieve soorten in de eerste plaats geïntroduceerd worden.