Bloedzuigers: kenmerken en voortplanting

Geschreven en geverifieerd door advocaat Francisco María García

Laatste update: 21 december, 2022

Bloedzuigers zijn wormachtige ongewerveld dieren die tot de groep van de annelida behoren. Ze zijn verwant aan regenwormen. Ze verschillen ervan door de aanwezigheid van zuignappen op zijn lichaam en omdat de meeste soorten in water leven.

Hoewel de meeste mensen er een hekel aan hebben, is de bloedzuiger heel nuttig in de geneeskunde, vooral bij microchirurgie en bij sommige transplantaties. Ze zijn doeltreffend gebleken bij vele klinische benaderingen, hoewel er tegenwoordig wat meer “humane” mogelijkheden zijn om ziekten te behandelen.

Er zijn wereldwijd ongeveer 600 soorten bloedzuigers. De bekendste is de medicinale bloedzuiger of gewone bloedzuiger, waarvan de wetenschappelijke naam Hirudo medicinalis is. Hier volgen enkele feiten om de kenmerken en voortplanting van bloedzuigers beter te begrijpen.

Wat zijn bloedzuigers?

Zoals gezegd behoren alle bloedzuigers tot het taxon Annelida, dat gedeeld wordt met regenwormen en andere wormen (zoetwater, terrestrisch of marien). Ze splitsen zich echter af van hun verre verwanten om een eigen subklasse te vormen: Hirudinea. Tot nu toe zijn er 680 soorten bloedzuigers geregistreerd, waarvan 100 mariene, 480 zoetwater- en 100 terrestrische wormen.

Hoewel ze deel uitmaken van een vrij kleine taxon, moet toch opgemerkt worden dat bloedzuigers praktisch de hele wereld gekoloniseerd hebben (met uitzondering van Antarctica). De voorkeurshabitat van bijna alle bloedzuigers is echter ondiepe meren vol vegetatie en zonder stroming.

Uiterlijke kenmerken

Een bloedzuiger is meestal tussen 5 en 12 centimeter groot. Maar de grootste soort ter wereld (Haementeria ghilianii), die in het Amazone-regenwoud leeft, kan tot 30 centimeter groot worden. Het lichaam van de bloedzuiger heeft het vermogen zich sterk uit te zetten om al het bloed dat hij opzuigt op te slaan.

De kleur van dit dier varieert naargelang de soort. De meeste individuen zijn donker van kleur, hoewel sommige het vermogen hebben van kleur te veranderen als reactie op verschillende prikkels. Ze hebben een vast aantal lichaamssegmenten en elk segment heeft verschillende onderverdelingen.

De bloedzuiger heeft twee zuignappen, een kleine aan de voorkant en een grotere aan de achterkant. Om zich te verplaatsen houdt hij de voorste zuignap vast en sleept dan de andere segmenten van zijn lichaam mee. Om te zwemmen voert hij snelle golvingen uit, dankzij de spieren die hij in de lichaamswand bezit.

Concreet kan Hirudo medicinalis in volwassen stadium tot 20 centimeter lang worden en heeft hij een zwart-groenige kleur. Zijn lichaam is dorsoventraal afgeplat en verdeeld in 33-34 segmenten.

Habitat

Met uitzondering van Antarctica leven bloedzuigers op alle continenten. De meeste worden echter in tropische gebieden gevonden. Dat komt omdat ze beter aangepast zijn aan warme klimaten en aquatische milieus. Het zijn ectotherme dieren. Dat wil zeggend dat hun lichaamstemperatuur afhangt van de omgevingstemperatuur. Daarom zijn erg koude klimaten niet erg geschikt voor hun ontwikkeling.

De soort waar het hier om gaat (Hirudo medicinalis) is verspreid over het grootste deel van Europa, hoewel hij ook een groot deel van Azië gekoloniseerd heeft. Zijn voorkeurshabitat zijn zeer ondiepe plassen of meren met moddersubstraat en een grote hoeveelheid vegetatie. Het is een amfibische ongewervelde , d.w.z. om zijn levenscyclus uit te voeren moet hij zowel in het water als op het land tijd doorbrengen.

De bloedzuigerpopulatie is wereldwijd alarmerend achteruitgegaan . In sommige landen zijn zelfs maatregelen genomen om ze te behouden. De reden voor deze achteruitgang is het ongebreidelde gebruik van exemplaren voor esthetische en medicinale doeleinden. Hirudo medicinalis is door de IUCN op de lijst van “Near Threatened (NT)” geplaatst.

Voeding

Sommige bloedzuigers leven in zoet water en voeden zich met stoffen die in weekdieren en wormen voorkomen, terwijl andere soorten carnivoor zijn. Er zijn ook de ‘bloedzuigende’ bloedzuigers, die zich aan het lichaam van gewervelde dieren vasthechten om hun vitale vloeistof op te zuigen en zich ermee te voeden.

De soort in kwestie is parasitair en hecht zich in zijn volwassen stadium aan het oppervlak van zoogdieren vast om hun bloed op te zuigen. Merkwaardig genoeg injecteert het exemplaar met zijn beet een reeks verdovingsmiddelen die verhinderen dat de gastheer zijn aanwezigheid opmerkt.

Zo maakt het van de gelegenheid gebruik om in ongeveer 20-40 minuten ongeveer 10-15 milliliter bloedvocht op te nemen. Ze kunnen dan 8 tot 11 keer zo groot worden.

Een volwassen bloedzuiger voedt zich om de 6 maanden, want het kost veel tijd om zo’n grote hoeveelheid bloed te verteren.

Bloedzuigergedrag

Hoewel bloedzuigers primitieve wezens met een basaal lichaam lijken te zijn, moet opgemerkt worden dat ze meer mogelijkheden hebben dan zich alleen maar aan het oppervlak van hun gastheer vasthechten. Enkele van de interessantste zijn de volgende:

• Ze nemen een rusthouding aan: als ze bloed aan het verteren zijn, maken bloedzuigers hun lichaam plat en schuilen ze onder stenen bij de waterlijn, gedeeltelijk uit het water.
• Ze zijn in staat schaduwen te herkennen: bloedzuigers kunnen deze lichtprikkel op een geavanceerde manier herkennen. Zo bereiden ze zich voor om zich aan het zoogdier vast te hechten als ze diens schaduw op het land of in het water waarnemen.
• Alles voor voedsel: deze ongewervelden zijn gevoelig voor lichtprikkels, hitte en uitdroging. Het kan ze echter nauwelijks iets schelen als ze aan hun gastheer vastzitten en bloed zuigen.

Bloedzuiger voortplanting

Bloedzuigers zijn meestal hermafrodiet. Elk individu heeft meerdere paren testikels en een paar eierstokken. De voortplanting gebeurt door inwendige bevruchting (Spaanse link) (een copulatoir orgaan komt in de vagina en sperma wordt vrijgelaten), maar het proces verschilt van soort tot soort. Bij Hirudo medicinalis vindt copulatie op het land plaats en eenmaal per jaar (juni-augustus).

Andere aquatische soorten, zoals die van het geslacht Erpobdella, leggen hun eitjes in water. Deze worden in stand gehouden door een beschermende barrière.

Bij sommige soorten worden de spermacellen opgeslagen in spermatoforen die buiten het paar liggen en via de wand de eierstokken bevruchten. Als de paring plaatsvindt, is de bevruchting vaak wederzijds. Eenmaal bevrucht worden de eitjes afgezet in een reeks cocons van chitineuze consistentie. De nakomelingen hebben dezelfde kleur en vorm als de volwassen dieren.

Voordelen voor de gezondheid van de mens

De bloedzuiger wordt al sinds de oude Romeinse tijd gebruikt om pijn te verlichten en allerlei ziekten te behandelen, van zwaarlijvigheid tot oogaandoeningen en psychische aandoeningen.

Het opzuigen van bloed door het dier is heilzaam bij het verlichten van deze kwalen. De werkzaamheid van deze behandelingen is bevestigd door een groot aantal Onderzoeken (Engelse link) die over de hele wereld zijn uitgevoerd.

Behandelingen met bloedzuigers (Spaanse link)  zijn volkomen pijnloos. Dit gebeurt omdat dit dier pijnstillende en antibiotische stoffen afscheidt om zijn gastheren te verdoven, zoals hierboven vermeld. Het speeksel van de bloedzuiger is verantwoordelijk voor het overbrengen van deze stoffen.

Meer dan 60 verbindingen zijn geïsoleerd in het speeksel van de bloedzuiger, waarvan sommige pijnstillende, verdovende, anticoagulerende en vaatverwijdende eigenschappen hebben.

De bloedzuiger wordt veel gebruikt bij antistollingsbehandelingen. Een andere stof die in het lichaam van dit dier aanwezig is lost klonters op en verhindert dat ze zich voortplanten. Dit vermindert het risico op trombose aanzienlijk.