Alles over zoönosen en insecten

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 22 december, 2022

Als de zomer aanbreekt, dan zijn er ook veel insecten. Hoewel we deze beestjes niet zo leuk vinden, vormen ze een belangrijk onderdeel van de fauna van onze planeet. In feite zijn muggen en vliegen essentiële bestuivers. Ze zijn ook een voedselbron voor veel andere dieren. Een aantal van deze insecten brengt echter door interactie met mensen zoönosen over.

Wat zijn zoönosen?

De term zoönose verwijst naar elke infectieziekte die van nature van een dier op de mens of vice versa wordt overgedragen. Als een mens de afzender is, dan is de juiste term eigenlijk antropozoönose.

We kunnen allemaal een aantal ziekten bedenken waarover in de media veel is gesproken, veroorzaakt door vee of andere landbouwsoorten. Je hebt bijvoorbeeld waarschijnlijk wel van de vogelgriep, Mexicaanse griep of gekkekoeienziekte gehoord.

Toch zijn er veel kleinere dieren die onopgemerkt blijven en ziekten op mensen over kunnen brengen. In feite zijn deze ziekten vaak gevaarlijker.

Laten we nu eens naar verschillende ziekteverwekkende insecten kijken, die door de Wereldgezondheidsorganisatie erkend zijn.

De gele koortsmug

De gele koortsmug of denguemug (Aedes aegypti) is, zoals de naam al doet vermoeden, verantwoordelijk voor ziekten zoals dengue (knokkelkoorts), gele koorts of zika.

Deze kleine geleedpotige onderscheidt zich door zijn opvallende witte banden. Deze morfologie is echter meestal niet onderscheidend genoeg om ze van andere muggen van het Aedes-geslacht te onderscheiden.

Zoals je misschien al weet, voeden alleen vrouwtjesmuggen zich met bloed. Dit atypische gedrag heeft een duidelijke biologische reden:

• Zowel mannetjes als vrouwtjes voeden zich ook met nectar, dus beiden kunnen een volledige levenscyclus leiden zonder gewervelde dieren te bijten.
• Toch hebben vrouwtjes bloed nodig om de voedingsstoffen te verkrijgen die nodig zijn om eieren te leggen.
• Vrouwtjes die geen bloed consumeren, kunnen geen nakomelingen baren.

In tegenstelling tot andere muggen is Aedes aegypti overdag actiever dan ‘s nachts. Dit vergroot de kans dat ze met meer mensen in aanraking komen.

In 2013 waren er in Amerika 2,3 miljoen gevallen (430,8 per 100.000) en 1.280 sterfgevallen door knokkelkoorts.

Zandvliegen en zoönosen

Laten we nu eens naar een ander gevleugeld dier kijken, namelijk de verschillende soorten van het geslacht Phlebotomus. Zandvliegen zijn overbrengers van de ziekte van leishmaniasis.

Deze insecten lijken op gewone muggen, maar ze zijn veel kleiner. Ze zijn maximaal twee tot drie millimeter groot. Hun lichamen zijn ook semi-transparant en bedekt met haar.

• Net als muggen voeden zowel mannetjes als vrouwtjes zich met plantennectar of bladluisafscheiding.
• Vrouwtjes hoeven zich alleen met bloed te voeden om eieren te produceren.

De protozoa Leishmania wordt door het speeksel van de vrouwelijke mug overgedragen, terwijl ze een ander dier bijt. Deze ziekte kan dan knaagdieren, honden, buideldieren en primaten infecteren.

Artsen diagnosticeren elk jaar gemiddeld 60.000 gevallen van cutane en mucosale leishmaniasis en 4.000 gevallen van viscerale leishmaniasis in Noord- en Zuid-Amerika, met een sterftecijfer van 7%.

Teken

Aan de andere kant kunnen niet alle geleedpotigen die zoönosen overdragen, vliegen. Een voorbeeld hiervan zijn teken. Hoewel het technisch gezien geen insecten zijn (ze behoren tot de klasse van spinachtigen), verdienen ze een speciale vermelding:

• De Ixodes ricinus-teek of schapenteek kan na opname van bloed van een gastheer meer dan een centimeter lang zijn en brengt op verschillende gewervelde dieren een breed scala aan ziekten over. In feite zijn het de overbrengers van de Borrelia-bacterie, de oorzaak van de ziekte van Lyme.
• De Hyalomma marginatum-teek is de belangrijkste vector van het Krim-Congo koortsvirus.

Het is echter moeilijker voor teken om toegang tot mensen te krijgen. Deze spinachtigen kunnen bijvoorbeeld niet vliegen, dus houden ze zich aan planten vast, wachtend om op ongelukkige gastheren te springen. Dit betekent dat er een verhoogd risico is voor mensen die op het platteland wonen of die met wilde zoogdieren in contact komen.

Belangrijk voor het ecosysteem, maar met een prijs

Over het algemeen zijn geleedpotigen essentieel voor het functioneren van elk ecosysteem. Zoals we eerder vermeldden, zijn ze de belangrijkste bestuivers, waardoor flora kan groeien. Ze zijn daarnaast ook een bron van voedingsstoffen voor veel verschillende soorten.

Zelfs als ze voor de mens als overbrenger van zoönosen een bedreiging vormen, is het altijd belangrijk om te onthouden dat elk levend wezen, wanneer hij zich in zijn natuurlijke omgeving bevindt, respect en bewondering verdient.