De marmersalamander: habitat en kenmerken

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Het Iberisch schiereiland, dat Spanje en Portugal omvat, wordt gekenmerkt door de grootste biotische rijkdom van West-Europa. Naar schatting kiezen zo’n 60.000 diersoorten deze gebieden om zich te verspreiden. Dat is meer dan 50% van alle bestaande soorten in de Europese Unie. Een daarvan is de marmersalamander (Triturus marmoratus), een amfibie die opvalt door zijn kleuren.

Hoewel er meer dan 7.500 soorten amfibieën over de hele wereld zijn, zijn er in Spanje slechts ongeveer 32. Om deze reden is het vinden van deze endemische juwelen in de Iberische landen niet alleen een luxe, maar ook een noodzaak voor het behoud van deze groep.. Maak bij ons kennis met de marmersalamander, het levende groene juweel van het Iberisch schiereiland.

De habitat van de marmersalamander

De marmersalamander is een veelvoorkomende amfibie in Europa. Hij is te vinden in heel Frankrijk, de noordelijke helft van Spanje en een deel van Portugal. Hoe verder je naar het centrum van het Iberisch schiereiland gaat, hoe meer verspreid de populaties zijn. Andere exemplaren zijn te zien in het zuiden van de regio, maar deze behoren tot een andere soort: Triturus pygmaeus (dwergsalamander).

Ondanks het feit dat beide soorten goed gedifferentieerd zijn, zijn de genetische verschillen tussen T. marmoratus en T. pygmaeus klein. Men neemt dus aan dat er zones van hybridisatie tussen de twee zijn. In ieder geval strekt deze soort zich uit van de westkust van Galicië en Portugal tot de oostelijke Pyreneeën en de noordkust van Catalonië.

Als amfibie wordt de marmersalamander altijd gevonden in habitats met waterbronnen. Het is echter gebruikelijk voor deze dieren om gebieden met stroming te vermijden, zelfs als deze matig zijn. Het zijn veelvoorkomende dieren in vijvers, troggen, lagunes, reservoirs en andere massa’s met een aanzienlijke hoeveelheid water en veel vegetatie.

De marmersalamander heeft een gemengde levensfase, dat wil zeggen, hij brengt een deel van het jaar buiten het water door en het andere deel erin.

Fysieke eigenschappen

Salamanders zijn amfibieën. Ze hebben dus bepaalde gemeenschappelijke kenmerken met kikkers en padden. Ze hebben bijvoorbeeld allebei uitpuilende ogen en relatief grote monden voor de grootte van hun hoofd.

Daarnaast hebben ze een zeer fijne huid en het vermogen om gifstoffen aan te maken in bepaalde speciale organen (hoewel niet in alle gevallen). Natuurlijk verschillen amfibieën van kikkers door de aanwezigheid van een staart.

Deze soort is 13 tot 17 centimeter lang. Hij heeft een zeer karakteristieke groenachtige kleur, afgewisseld met zwarte vlekken en een oranje ruglijn. Zijn lichaam is robuust, enigszins afgeplat op het dorsoventrale niveau. Daarnaast heeft hij heeft een zeer krachtige staart, die 50% van de totale lengte kan uitmaken. De snuit is erg breed en rond, terwijl de ledematen kort en robuust zijn.

seksueel dimorfisme

Het geslachtsdimorfisme bij deze soort is zeer duidelijk, vooral in het broedseizoen. Wanneer ze zich gaan voortplanten, worden de groenachtige tinten van de mannetjes veel opvallender. Bovendien ontwikkelen ze een spectaculaire kuif op hun ruglijn die zwarte en oranje tinten afwisselt. Daarnaast wordt hun cloaca veel duidelijker en boller ter voorbereiding op de copulatie.

Vrouwtjes zijn iets groter dan mannetjes, hoewel deze eigenschap onopgemerkt kan blijven voor een onervaren oog.

Het gedrag van de marmersalamander

Zoals we eerder zeiden, hebben deze amfibieën een aquatische en een terrestrische fase. Meestal verlaten ze het water voordat de poelen of plassen aan het einde van de zomer uitdrogen. Ze brengen een groot deel van de herfst en winter ondergronds door, vooral wanneer de temperaturen erg laag zijn. Dit betekent echter niet dat ze in tijden van relatieve kou niet actief blijven.

Hoewel er niet veel bekend is over de terrestrische fase, zijn er wel exemplaren gevonden die ver verwijderd zijn van de oorspronkelijke vijvers, zoals aangegeven door Iberische gewervelde dieren. Tenzij de temperaturen erg laag zijn, komen deze nieuwsgierige amfibieën op regenachtige nachten uit hun holen om te jagen. Ze zijn namelijk niet in een staat van totale winterslaap gegaan.

De marmersalamander gaat meestal in het water als de vorst en koude pieken eindigen, zodra februari eindigt en maart begint. Vanaf hier beginnen de aquatische fase en de reproductieve razernij, die we in latere paragrafen zullen zien.

Dit dier is ectothermisch, wat betekent dat hij niet genoeg warmte produceert om zijn constante temperatuur te behouden. Daarom wordt in de winter de activiteitsgraad tot een minimum beperkt.

Voeding van de marmersalamander

Zoals je je kunt voorstellen, hangt de voeding van de marmersalamander af van de tijd van het jaar. Daarnaast is dit afhankelijk van of hij in de aquatische of terrestrische fase is. Hoe dan ook, de basis van hun menu zijn meestal zoetwaterschaaldieren, gevleugelde insectenlarven en sporadisch ook spinnen. Net als de rest van amfibieën is het een vleesetend dier dat zijn dieet baseert op levende prooien.

Ook is vastgesteld dat deze soort zich op uitzonderlijke wijze voedt met de eieren en larven van andere amfibieën.

Reproductie

Zoals aangegeven door het Amphibia Web-portaal (Engelse link), vindt het hele voortplantingsproces plaats in water. De mannetjes gaan eerst naar het water. De vrouwtjes arriveren ongeveer 15 dagen na de komst van hun potentiële partner. Dat komt deels ook doordat ze later vertrekken. Zoals we al zeiden, gebeurt dit over het algemeen in februari-maart, hoewel er veel variatie is tussen populaties.

Deze fase duurt ongeveer 5-6 maanden. Het wordt gekenmerkt door zeer interessant voortplantingsgedrag. De mannetjes wachten op de komst van hun metgezellen op strategische punten in het water. Wanneer ze er eentje ontmoeten, onderscheppen ze haar en beginnen ze zelf te paraderen. Daarbij bewegen ze hun lichaam, staart en rugkam. Bekijk hieronder de fascinerende video!

De slag van de staart of “tailwhip” is de typische beweging van de baltsfase.

Wanneer het vrouwtje de avances van het mannetje goedkeurt, deponeert hij snel zijn spermatofoor, een soort zak die levensvatbaar sperma bevat. Dan nadert zijn partner langzaam en pakt ze op met haar cloacalippen, terwijl ze de interne eieren bevrucht in de laatste stap. In tegenstelling tot veel andere amfibieën bespringen de partners elkaar niet

Elk bevrucht vrouwtje produceert ongeveer 250-300 eieren die ze individueel en strategisch in de vegetatie in het water zal plaatsen. Na 15 dagen komen de waterlarven met uitwendige kieuwen uit, maar deze moeten zich nog 90 dagen ontwikkelen voordat ze het land kunnen koloniseren. Over het algemeen beginnen de larven tussen augustus en september het aquatische milieu te verlaten.

Staat van instandhouding

De Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN – Engelse link)somt deze soort op als “Van de minste zorg (LC).” Dit betekent echter niet dat hij niet wordt bedreigd, aangezien de populaties duidelijk in aantal afnemen. Op regionaal niveau worden ze in Frankrijk “bedreigd” genoemd, maar niet in Spanje en Portugal.

Enkele van de ziekten en problemen waarmee de marmersalamander wordt geconfronteerd, zijn de volgende:

• Verlies en verandering in het gebruik van het ecosysteem, hetzij als gevolg van klimaatverandering, hetzij als gevolg van de aanpassing van de grond voor landbouwdoeleinden. De afname van watermassa’s en relatieve vochtigheid hebben grote gevolgen voor amfibieën.
• Vangen voor de verkoop, ze worden bijvoorbeeld als huisdier gehouden in Nederland en Duitsland.
• Gebruik van pesticiden, verontreinigende stoffen, chemicaliën en andere lozingen die in natuurlijk water terechtkomen.
• Introductie van invasieve soorten in aquatische ecosystemen, zoals de Amerikaanse krab (Procambarus clarkii). Deze laatste ongewervelde is een grote bedreiging, omdat hij de eieren eet en de weefsels van de volwassenen beschadigt.
• Virussen, schimmels en ziekteverwekkers, zoals de chytrideschimmel. Deze ziekteverwekker is zeer problematisch en heeft geleid tot het uitsterven van meer dan 90 soorten amfibieën alleen al.

Om al deze redenen en nog veel meer is de marmersalamander tegenwoordig een beschermde soort. Amfibieën lopen ernstig gevaar door gebrek aan empathie en excessen van mensen. Om deze reden is het noodzakelijk om plannen te maken om deze soorten opnieuw te introduceren voordat het te laat is. Gelukkig zijn daar al enkele organisaties mee gestart.