Kunnen kikkers onder water ademen?

Het dubbelleven van amfibieën vereist dat ze bepaalde aanpassingen aan water en land vertonen. Die zijn op zijn zachtst gezegd zeer verrassend. Als we zien dat kikkers grote hoeveelheden tijd onder water doorbrengen, is het normaal dat we ons afvragen of ze onder water kunnen ademen.

Het antwoord op deze vraag heeft bepaalde nuances. Het is namelijk geen vraag die met een duidelijk “ja” of “nee” kan worden beantwoordt. Als je meer wilt weten over hoe kikkers ademen, mis dan dit artikel niet, want het kan een paar vragen over dit onderwerp ophelderen.

Hoe ademen kikkers?

Het ademhalingsstelsel van kikkers verandert gedurende hun hele leven. Als ze geboren worden leven kikkervisjes een volledig aquatisch leven. Ze ademen door hun uitwendige kieuwen, waarbij ze rechtstreeks gas uitwisselen met het omringende water, tot ze inwendige kieuwen ontwikkelen.

Binnen enkele dagen van het leven zijn de uitwendige kieuwen van kikkervisjes bedekt met een plooiweefsel, het operculum genaamd, dat slechts een of twee kleine openingen naar buiten overlaat, die spiraculum genoemd worden.

Bij het groeien verandert het proces van metamorfose het hele lichaam van de kikker, waardoor hij zijn staart afwerpt, ledematen krijgt, en uiteindelijk zijn kieuwen verliest en longen ontwikkelt. Op dit punt is de amfibie in staat aan land te gaan zonder te stikken.

Als het volwassen stadium bereikt is hebben kikkers twee manieren van ademhalen die hen in staat stellen zowel op het land als in het water te verblijven. Hieronder kun je er meer over leren.

Longademhaling

Kikkers hebben weliswaar twee longen, maar missen een middenrif en ademhalingsspieren. Om te ademen (Engelse link) moeten ze krampachtige bewegingen met hun keel maken om lucht in en uit te laten stromen. Om dit te doen gebruiken de meeste van deze amfibieën een mondpomp die lucht in en uit hun lichaam brengt. Dit proces verloopt in 2 stappen:

• De kikker trekt de buccale bodem (of holte) samen en opent de mondholte, waardoor zuurstofrijke lucht uit de omgeving in het lichaam kan komen.
• Tegelijk worden de longen samengedrukt en verdrijven ze de lucht die de gaswisseling al heeft uitgevoerd en die weinig zuurstof bevat. Een deel ervan wordt ook via de neusgaten uitgestoten.

Zuurstofwisseling via de huid

Behalve de longen hebben kikkers nog een ander systeem voor gasuitwisseling: de cutane ademhaling. De huid van amfibieën is zeer doorlatend en gevasculariseerd. Daardoor kan zuurstof uit de omgeving direct naar het bloed stromen (Engelse link).

Anura (kikkers) hebben een reeks klieren die een slijmachtige substantie afscheiden die ze vochtig houdt, wat de gasuitwisseling vervolgens vergemakkelijkt. Dit is de reden waarom kikkers een glibberige, geleiachtige huid hebben. Afhankelijk van de soort kan soms tot wel 100% van de zuurstofopname via de opperhuid plaatsvinden.

Kunnen kikkers onder water ademen?

Nu we iets meer weten over het ademhalingsmechanisme van amfibieën, kunnen we de vraag in de titel goed beantwoorden. Kunnen kikkers onder water ademen? Het antwoord is bevestigend. Dankzij de cutane ademhaling zijn amfibieën in staat gasuitwisseling uit te voeren in het water waarin ze ondergedompeld zijn.

We moeten dit echter nuanceren: de meeste kikkers kunnen niet de hele tijd onder water blijven. De gasuitwisseling via de huid is niet voldoende om het lichaam goed van zuurstof te voorzien, dus moeten ze af en toe boven komen om adem te halen. Anders zouden ze verdrinken.

Sommige kikkersoorten die onder water kunnen ademen

Er zijn wereldwijd meer dan 6.600 soorten amfibieën. Elk van hen is aangepast aan de omstandigheden van zijn omgeving. Dat kan een ongelooflijke verscheidenheid van zowel specificaties als eigenaardigheden tussen de verschillende soorten opleveren.

Om je een idee te geven staan hieronder enkele voorbeelden van verbazingwekkende anura op het gebied van ademhaling.

Titicacakikker (Telmatobius culeus)

Deze kikker, endemisch in het meer dat hem zijn naam geeft, heeft een ruwe, geplooide huid die hem in staat stelt het oppervlak voor gasuitwisseling te vergroten.

Dit komt doordat hij uitsluitend in het water leeft (hij heeft geen longen) en dat het meer waarin hij leeft een lage zuurstofconcentratie heeft. Hoe meer epidermale plooien hij heeft, hoe meer zuurstof hij onderschept.

De Titicacakikker is ernstig bedreigd door de jacht op volwassen exemplaren.

Barbourula kalimantanensis, de platkopkikker van Borneo

Ook deze kikker heeft geen longen. Hij leeft in de oerwouden van Borneo, Indonesië. Hij heeft schoon water nodig dat bovendien een hoog zuurstofgehalte moet hebben. In troebel of stilstaand water kan deze amfibie langzamerhand stikken tot de dood erop volgt.

De haarkikker (Trichobatrachus robustus)

Het opvallende kenmerk van deze soort is strikt genomen geen haar. Desondanks zijn mannelijke haarkikkers er beroemd om dat ze tijdens het broedseizoen een reeks op harige filamenten lijkende uitsteeksels op de huid ontwikkelen. De bedoeling van deze ‘haren’ is simpelweg het oppervlak voor gasuitwisseling in het water te vergroten.

Hoewel de haarkikker wel longen heeft, zijn deze uitsteeksels sterk gevasculariseerd. Daarnaast helpen ze om zuurstof uit het aquatisch milieu te halen.

De wereld van de ademhaling van amfibieën

Zoals je gezien hebt, kunnen kikkers onder water ademen, maar de meeste zijn ook afhankelijk van zuurstof uit de lucht om te overleven. Uitzonderlijke soorten zonder longen hebben dan ook specifieke aanpassingen om zoveel mogelijk zuurstof uit het water op te kunnen nemen.

Hoewel het een fascinerende aanpassing is, vormt de gevasculariseerde en doorlaatbare huid van kikkers een gevaar voor kikkers als ze geconfronteerd worden met menselijk handelen in de wateren waarin ze leven.

De aanwezigheid van vervuiling heeft grote gevolgen voor de anura. Hun huid neemt immers gemakkelijk schadelijke chemicaliën op en hun leven wordt daardoor aan gevaar blootgesteld.