De klauwkikker: habitat en kenmerken

De klauwkikker (Xenopus laevis) behoort tot de groep van anura van de familie Pipidae, waarvan de vertegenwoordigers alle bekend zijn als klauwkikkers en verspreid zijn over Zuid-Amerika en Afrika ten zuiden van de Sahara. De soort is echter ook ingevoerd in Californië, Chili, Engeland en Spanje.

In sommige van deze landen wordt hij beschouwd als een invasieve soort en een plaag die de plaatselijke fauna kan aantasten. Interessant is dat deze kikker ook als huisdier gehouden kan worden als aan zijn specifieke behoeften voldaan is (en als het in je land legaal is). Hieronder vind je de meest relevante informatie over deze amfibie.

De habitat van de klauwkikker

Zoals zijn naam al doet vermoeden, komt de klauwkikker het meeste voor in het zuidoostelijke deel van het continent Afrika. Dit dier leeft bij voorkeur in warme, stilstaande graslandvijvers zonder bovengrondse begroeiing, maar die met groene algen begroeid zijn. Hij wordt ook algemeen gezien in dorre of halfdorre streken met beken.

Deze soort kan verschillende variaties in de pH van het water verdragen, maar de aanwezigheid van metaalionen is giftig voor hem. De temperaturen in zijn natuurlijke habitat liggen meestal tussen 15 en 26 graden Celsius.

Het is een volledig waterdier, want hij verlaat het water alleen als hij gedwongen wordt te migreren naar een andere habitat met de eerder genoemde omstandigheden.

Dit is een van de weinige kikkersoorten die nooit het water verlaat.

Lichamelijke kenmerken

Een van de belangrijkste lichamelijke bijzonderheden van deze amfibie is dat hij geen zichtbare tong noch oren heeft. Zijn lichaam is afgeplat en zijn kop is driehoekig van vorm (en kleiner dan de rest van de lichaamsvorm). Bovendien heeft hij twee kleine ogen die op de top van zijn kop staan en geen oogleden.

Zijn voorste ledematen zijn klein en niet geveterd, hoewel ze wel langwerpige tenen hebben die essentieel zijn om te eten. Zijn achterpoten zijn groot, gevlochten en hebben aan elke voet drie binnenste tenen, waaruit hun klauwen of nagels uitsteken. De huid van de kikker is glad en glibberig, met olijfgrijze of bruine en grijze vlekken op het dorsale gedeelte.

Het onderste deel van het lichaam van de kikker is wit met een geelachtige tint. Bovendien heeft hij langs zijn rug een zijdelingse lijn van zintuiglijke aard. Hij heeft een duidelijk seksueel dimorfisme: mannetjes zijn kleiner dan vrouwtjes, want ze meten tussen 5 en 6 centimeter lang (ongeveer 2 inch) en wegen ongeveer 60 gram.

De mannetjes van de klauwkikker hebben geen stemzak, een kenmerk dat de meeste mannelijke amfibieën wel hebben. Vrouwtjes daarentegen zijn veel groter, wegen bijna 200 gram, en zijn 10 tot 12 centimeter lang met cloacale verlengstukken aan het uiteinde van het achterlijf.

Gedrag van de klauwkikker

Deze amfibie is vrij inactief en kan in het wild 15 jaar en in gevangenschap tot 20 jaar oud worden. Zijn inspanningen om het droge seizoen te overleven worden duidelijk als de vijvers die hij bewoont uitdrogen. Dan wordt hij gedwongen zich in de modder in te graven. Hij doet dit op een vochtige plaats om niet door uitdroging te sterven.

Over het algemeen kan deze amfibie tot wel een jaar lang geen enkele andere activiteit ondernemen dan zich verplaatsen naar een andere habitat. Als de regens echter naar zijn leefgebied komen, zet hij zijn uitstekende zwemvaardigheid in. In tegenstelling tot andere kikkers kan deze soort niet gemakkelijk springen, maar wel kruipen.

De klauwkikker heeft goed ontwikkelde longen waarmee hij ademhaalt. Omdat hij zoveel tijd onder water doorbrengt, zou men kunnen veronderstellen dat zijn gasuitwisseling vooral cutaan is, maar in feite gebruikt hij deze vorm van ademhaling in mindere mate.

Om adem te halen gaat de klauwkikker naar het wateroppervlak.

Het dieet van de klauwkikker

De klauwkikker voedt zich met levende, dode, of stervende geleedpotigen en ook met aas of organisch afval. Hij wordt gekenmerkt door een grote eetlust.

Over het algemeen zal hij elk insect of klein gewerveld dier aanvallen dat toevallig zijn pad kruist. Dankzij zijn reukzin, gevoelige vingers, en een systeem van laterale lijnen kan hij zijn voedsel gemakkelijk lokaliseren.

In gevangenschap voedt deze amfibie zich met kleine visjes, insecten, wormen en levende of gedroogde pekelkreeftjes.

Deze laterale lijnen nemen trillingen in het water waar en zijn analoog aan een systeem dat bij de meeste vissen voorkomt. De kikker vertrouwt ook op een hyobranchiale pomp om voedsel in zijn mond te zuigen. De nagels aan zijn achterpoten helpen hem zijn voedsel in kleinere stukjes te scheuren en de voorste tenen zijn handig om prooien voort te duwen.

Kikkervisjes daarentegen voeden zich meestal met het organische materiaal dat op de waterbodems aanwezig is. Hun dieet verandert als ze metamorfose ondergaan, hoewel ze tijdens dit proces het water op geen enkel moment verlaten.

Voortplanting van de klauwkikker

De klauwkikker is gewoonlijk geslachtsrijp als hij 10 tot 12 maanden oud is. De paring kan op elk moment van het jaar plaatsvinden, hoewel dit het meeste voorkomt in het voorjaar en tot vier keer per jaar kan plaatsvinden. Tijdens de nacht kwaken de mannetjes om vrouwtjes aan te trekken.

Hoewel het mannetje een stemzak mist, trekt hij snel zijn intrinsieke strottenhoofdspieren samen om een paringsroep met lange en korte trillers voort te brengen. Als het vrouwtje het geluid hoort, voert ze een aanvaardingsroep uit die lijkt op het geluid van een dreun, of doet een afwijzingsroep met een trage tikkende toon.

De voortplanting van deze soort behoort tot de zeldzaamste ter wereld. Een vrouwtje reageert namelijk zelden op de roep van een mannetje. Daarnaast is hun paringsomhelzing of amplexus bekkenvormig. Dit in tegenstelling tot de meeste kikkers waarbij dit axillair is.

De klauwkikker laat honderden kleverige eitjes los tijdens de paring, die 3 tot 4 uur duurt. Deze eitjes blijven meestal aan planten of een willekeurig oppervlak kleven tot de kikkervisjes na 7 weken tevoorschijn komen. Deze metamorfoseren na een variabele tijd tot kleine kikkertjes die hun staart opnemen om 4 tot 5 dagen in hun voedselbehoeften te voorzien.

Beschermingsstatus

Volgens de Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN-Engelse link) is de behoudsstatus van de klauwkikker “Least Concern (LC).” Hij wordt in veel landen ook als een invasieve soort beschouwd.

Dat komt omdat men dit dier in de hele wereld gebruikte bij embryonaal segmentatie-onderzoek. Dit gebeurde vooral bij menselijke zwangerschapstests. Sommige exemplaren ontsnapten uiteindelijk en plantten zich in het wild voort.

Interessant is dat de soort Xenopus laevis de eerste gewervelde soort was die men in een laboratorium kloonde. Helaas werd deze amfibie in de jaren ’40 door slechte praktijken in verschillende landen uitgezet, waardoor inheemse soorten verdrongen werden. Daarom is in landen als Spanje de introductie, het verkeer of de handel in deze soort verboden.

Zoals je ziet is de klauwkikker een uniek dier. Hij bedreigt echter het voortbestaan van andere diersoorten als hij in vreemde ecosystemen geïntroduceerd wordt. Daarom moet je de milieu-instanties van je land op de hoogte brengen als je hem als huisdier wilt houden of als je een in het wild uitgezet exemplaar vindt.