De barbeel: habitat, kenmerken en rariteiten

Geschreven en geverifieerd door de psychologe Sara González Juárez

Laatste update: 20 september, 2023

De barbeel is een sterke, robuuste zoetwatervis die de rivieren van Midden-Europa bewoont en gemakkelijk te herkennen is aan de 4 baarddraden bij zijn bek. Helaas hebben zijn zwemkracht en felle karakter veel sportvissers ertoe aangezet er buitensporig op te jagen.

Om deze soort beter te leren kennen, gaan we hem karakteriseren in zijn natuurlijke omgeving, in plaats van ons te richten op zijn verzorging in een aquarium en voor menselijk vermaak. Mis dus niets, want we vertellen je alles over de barbeel in al zijn pracht.

Taxonomie en kenmerken

De barbeel, waarvan de wetenschappelijke naam Barbus barbus is, is een zoetwatervis die gemakkelijk te herkennen is aan het kenmerk waaraan hij zijn naam ontleent, de 4 barbelen die rond zijn bek te vinden zijn. Hij behoort tot de orde Cypriniformes en de familie Cyprinidae en is lid van de taxonomische groep karpers.

Het is een langwerpige, bijna cilindervormige vis met een platte buik. Hij kan meer dan een halve meter lang en bijna 2,7 kilogram zwaar worden, afhankelijk van de habitat en het beschikbare voedsel in zijn omgeving. Hoewel er geen opvallende kenmerken zijn die wijzen op seksueel dimorfisme, zijn de vrouwtjes meestal veel groter dan de mannetjes.

Habitat van de barbeel

De barbeel komt voor in West- en Midden-Europese rivieren van het noorden van de Pyreneeën tot Rusland en Litouwen. Hij is kunstmatig geïntroduceerd in Noord-Italië en West-Engeland.

De meeste scholen barbeel leven in snelstromend water, waar ze zich gemakkelijk bewegen door hun krachtige zwemvermogen en hydrodynamische morfologie. Dit zijn meestal schone watermilieus, met veel zuurstof en een grind- of rotsbodem. Daartussen kunnen ze hun voedsel vinden of schuilen als ze moeten rusten.

Voedsel

De barbeel is omnivoor en opportunistisch, dat wil zeggen dat hij zich voedt met alles wat binnen zijn bereik ligt. Toch bestaat zijn dieet voornamelijk uit wormen, weekdieren en larven die zich onder het riviersubstraat schuilhouden. Hij eet ook plantenmateriaal dat hij om zich heen vindt, en eieren en larven van andere soorten.

Dankzij zijn barbels kan hij ze vinden, want die zijn zeer gevoelig. Hij gebruikt ze ook om kleine steentjes van de bodem te halen, terwijl grotere stenen met de bek worden verwijderd.

Dat hij de sterke stroming van de rivierbedding kan weerstaan, geeft hem een voordeel ten opzichte van andere soorten, omdat de concurrentie om voedsel veel geringer is.

Gedrag van de barbeel

Het is een dagactieve vis (hoewel hij bij zonsopgang en zonsondergang actiever is) en een kuddedier. Hij groepeert zich in scholen van variabele grootte die gewoonlijk nooit uit elkaar vallen, zodat je ze gemakkelijk allemaal op de rivierbedding naar voedsel ziet zoeken, terwijl ze met hun bek kiezels opzij duwen.

Daar staat tegenover dat als het water in de winter afkoelt, hun voeding stopt en ze in een lethargie raken die tot de lente duurt. Dan zoeken ze hun toevlucht in de rotsen op de bodem van de rivier, waar andere soorten moeilijk voedsel kunnen vinden.

Voortplanting

Als ze uit hun winterslaap ontwaken, begint het broedseizoen in mei-juni, meestal als de watertemperatuur hoger is dan 15°C. Ze trekken meestal naar paaigebieden met snelstromend water, waar de balts begint.

Vrouwtjes leiden de weg naar de gekozen plek. Ze worden gevolgd door een lange rij mannetjes die tactieken gebruiken als spetteren, langszij zwemmen, of heimelijke bevruchting van eieren.

Deze heimelijke bevruchting is een van de meest gebruikte tactieken. Aan één paai kunnen wel 130 mannetjes deelnemen.

Het vrouwtje slaat met haar staart op het grind om het van slib te ontdoen en een gat te maken om de eieren in te leggen zodat ze niet door de stroming worden meegevoerd, en bedekt ze daarna weer. Een week later komen de jongen uit; ze blijven enkele weken in het grind en voeden zich met de dooierzak.

Dit is een langzaam groeiende soort, die zich pas in de sterke stroming waagt als hij zijn spieren heeft ontwikkeld. Tot die tijd voeden ze zich met kleine ongewervelden in het grind.

Instandhoudingsstatus van de barbeel

Dankzij zijn grote verspreiding wordt de barbeel momenteel niet als bedreigd beschouwd. De barbeel heeft daarom de status van Minst zorgwekkend (LC) (Engelse link). Dit betekent echter niet dat ze niet vrij zijn van bedreigingen, zoals riviervervuiling of de introductie van vreemde soorten zoals Europese meerval (Silurus glanis).

Wijzigingen in het natuurlijke systeem hebben ook gevolgen voor hen, vooral wanneer de loop van de rivier wordt aangepast voor watergebruik.

Hun aantal neemt in sommige gebieden snel af, en er zijn vrijwel geen beschermingsacties. Het is mogelijk dat deze indrukwekkende vis in de loop der jaren uiteindelijk uit de rivieren zal verdwijnen als we er niet in slagen hem te beschermen.