Alles over de voortplanting bij vissen

Geschreven en geverifieerd door de biologe Georgelin Espinoza Medina

Geschreven door Georgelin Espinoza Medina

Laatste update: 11 september, 2023

Er is een grote verscheidenheid aan vissen, die tot uiting komt in hun uiterlijk, grootte, en ecologie. Bovendien vertoont ook de voortplanting bij vissen een grote verscheidenheid, en we zien er alle soorten van gewervelde voortplanting tussen. Lees verder om meer te weten te komen.

Over het algemeen is er bij deze dieren een hoog sterftecijfer in de vroege stadia van de ontwikkeling. Van de honderden, duizenden of zelfs miljoenen individuen slagen er slechts enkelen in de volwassenheid te bereiken.

Met dit in het achterhoofd is het uitstippelen van adequate strategieën dus essentieel om te overleven. Hier brengen we je de aspecten, soorten, en voortplantingsgedrag van deze fascinerende dieren. Mis het niet, sommige zijn echt verbazingwekkend!

Kenmerken van voortplanting bij vissen

De verscheidenheid in voortplanting bij vissen is verbluffend. Deze waterdieren hebben zich aangepast om van elke situatie het beste te maken. Laten we dus eens kijken naar een overzicht van enkele aspecten die met hun voortplanting te maken hebben:

• De voortplanting is seksueel, met een verscheidenheid aan strategieën en gedrag.
• De meeste soorten zijn eierleggend, dat wil zeggen dat ze eieren leggen, die van verschillende grootte en kleur kunnen zijn. Bovendien worden de eitjes op allerlei substraten gelegd (op de bodem, tussen planten of rotsen, of hangend in het water). Sommige hebben kleefstoffen die helpen om vast te blijven zitten.
• De bevruchting is al even variabel. Het kan inwendig of uitwendig op het lichaam van de moeder plaatsvinden.
• Omgevingsomstandigheden, zoals licht en temperatuur, zijn belangrijk voor de voortplanting. Zo hebben sommige soorten welomlijnde seizoenen voor hun cyclus. Andere daarentegen hebben het vermogen zich het hele jaar door voort te planten.
• De ontwikkeling kan direct of indirect zijn (als ze larvale stadia doormaken).
• Sommige exemplaren produceren, om de geringe overleving in de onrijpe stadia tegen te gaan, een groot aantal gameten. Andere daarentegen verbeteren hun voortplantingsstrategie door weinig eieren te leggen, maar er meer zorgzaamheid in te verwerken. Op deze manier proberen ze succes te boeken.

Mannelijk voortplantingsorgaan

Het mannelijk voortplantingsorgaan bestaat uit een paar gepaarde geslachtsklieren, met kanaaltjes die eindigen in de cloaca of urogenitale opening. Vissen produceren een witachtige substantie, die het sperma of milt is. Sommige soorten hebben aangepaste buikvinnen als copulatoire structuren, zoals bij sommige haaien het geval is.

Vrouwelijk voortplantingsorgaan

Het vrouwelijk voortplantingsorgaan is variabel, afhankelijk van de anatomie en de draagtijd of afhankelijkheid van het embryo van de moeder. In het algemeen bestaat het uit de vrouwelijke geslachtsklieren of eierstokken (1 of 2), de kanalen en de urogenitale opening.

Soorten en vormen van voortplanting bij vissen

Zoals gezegd is de voortplanting bij deze prachtige waterdieren seksueel, want het gebeurt door middel van gameten (mannelijk en vrouwelijk). De 3 soorten voortplanting die bij vissen voorkomen zijn de volgende:

Gonochorisme of biseksualiteit

Gonochorisme, ook wel biseksualiteit genoemd, is de meestvoorkomende vorm van geslachtelijke voortplanting, niet alleen bij vissen, maar ook bij alle andere gewervelde dieren.

Het treedt op als er twee afzonderlijke geslachten zijn (tweehuizig), dat wil zeggen individuen die sperma produceren (mannetjes) en individuen die eitjes voortbrengen (vrouwtjes). Voorbeelden van deze voortplantingsvorm zijn de zeebaars (Dicentrarchus labrax) en Atlantische zalm (Salmo salar).

Hermafroditisme

Hermafrodiete soorten worden gekenmerkt door het hebben van beide geslachten in hetzelfde individu. Beide geslachten kunnen zich in het organisme tegelijk ontwikkelen, wat gelijktijdig of synchroon hermafroditisme genoemd wordt. Bij hen is zelfbevruchting ongewoon. Een voorbeeld hiervan is de rode zeebrasem (Pagellus bogaraveo).

Andere exemplaren veranderen tijdens hun leven van geslacht, wat sequentieel of consecutief hermafroditisme genoemd wordt. Ze kunnen dus eerst als mannetjes (protandrisch) of als vrouwtjes (protogynisch) volwassen worden. Hier kunnen we de goudbrasem aanhalen (Sparus aurata-Engelse link), die de eerste twee levensjaren mannelijk is en na 3 jaar vrouwelijk wordt.

Parthenogenese

Voortplanting door parthenogenese bestaat bij vissen uit vrouwtjes die eieren leggen uit onbevruchte eieren. Sommige soorten moeten echter paren met een mannetje van een verwante soort om de embryonale ontwikkeling te laten beginnen. Zo zijn de nakomelingen identiek aan de moeder. Een voorbeeld hiervan is de Poecilia formosa.

Op dezelfde manier hebben vissen 3 manieren ontwikkeld om voortplantingssucces te bereiken:

• Ovipariteit. Dit verwijst naar het leggen van eieren, een praktijk die door de meeste vissen wordt uitgevoerd. Daartoe vindt de bevruchting uitwendig plaats, dat wil zeggen buiten het lichaam van de moeder, als het kuitschieten heeft plaatsgevonden. Er zijn echter maar weinig eierleggende vissen met inwendige bevruchting. Het komt vooral voor bij forel (Salmonidae) en tilapia (Oreochromis).
• Ovovivipariteit. In dit geval worden de eitjes in het vrouwtje vastgehouden tot het moment dat ze uitkomen. De voeding van het embryo hangt af van de dooierstoffen van de eieren. De bevruchting gebeurt inwendig. Typische voorbeelden zijn guppy’s.
• Vivipariteit. In deze toestand vinden ontwikkeling en bevruchting gelijkelijk in de moeder plaats. Het embryo krijgt echter rechtstreeks voedingsstoffen van de moeder. Onder de levendbarende vissen kunnen we sommige haaien noemen.

Voortplantingsgedrag bij vissen

De voortplantingsdiversiteit van vissen omvat ook indrukwekkend gedrag, zoals sommige baltspartijen, nestvorming, het uitbroeden van eieren, en migraties. Laten we ze stuk voor stuk bekijken.

Balts

Sommige vissen hebben interessante baltsstrategieën ontwikkeld om de voortplanting te verzekeren. Dit kan door beide, of zelfs door beide, geslachten uitgevoerd worden.

Zo voert de vrouwelijke cohozalm (Oncorhynchus kisutch) vóór het kuitschieten een dans uit met haar partner. Ze gaat dan naar de geschikte plaats, graaft met haar staart, deponeert de eitjes, en het mannetje bevrucht ze. Daarna gaat ze verder met ze met grind te bedekken.

Nesten en ei-incubatie

Sommige vissen bereiden verbazingwekkende nesten voor, op de bodem van de zee of rivier, gravend in het zand, met vegetatie en algen of kleverige stoffen (die ze uitscheiden), naast andere gedragingen.

Ook ouderlijke zorg voor eieren of jongen kan bij sommige organismen aanwezig zijn. Bij de Rode tilapia (Oreochromis mossambicus) is er zelfs broeden in de bek, als een indrukwekkende methode om hun kroost niet in de steek te laten.

Migraties

Deze zwemmers kunnen ook grote afstanden afleggen om zich voort te planten. Zo zijn er twee soorten:

• Anadroom. Deze migreren van de oceaan en grote rivieren naar de grindplaatsen waar ze geboren zijn, om zich voort te planten. Hier kunnen we als voorbeeld de zalm noemen.
• Katadroom. Deze reizen van de zoetwateromgeving (waar ze leven) naar de zee om hun eieren te leggen. Zoetwateralen voeren dit type migratie uit.

Het zeepaardje, een voorbeeld van voortplanting bij vissen

Als je een van degenen bent die denken dat dracht alleen iets voor vrouwen is, bij vissen is de verscheidenheid zo indrukwekkend dat dit niet altijd het geval is. Een voorbeeld is het kortsnuit zeepaardje Hippocampus hippocampus (Engelse link)).

Deze soort begint zijn voortplanting met een balts, het paar verstrengelt zijn staart en “danst” gedurende enkele minuten. Het vrouwtje is belast met het doorgeven van de eitjes van haar cloaca naar de buikzak van het mannetje, dankzij een 3 millimeter lange papil. Daarna verzorgt hij de eitjes bijna twee maanden lang.

Na deze tijd komen ze uit het ei als miniatuur zeepaardjes, die onder de beschermende zorg van de vader blijven. Het aantal uitgebroede jongen is talrijk (tot meer dan 400), zodat het mannetje een zware en vermoeiende taak heeft.

Het zeepaardje is een typisch voorbeeld van hoe voortplanting bij levende wezens, en in het bijzonder bij vissen, ongewone methoden kan inhouden. De dieren zullen elke strategie opzetten om hun succes en overleving te garanderen.

Zoals je ziet gaat de voortplanting bij vissen verder dan het leggen van eieren. Bij deze dieren kunnen we enkele van de meest bijzondere gedragingen en mechanismen zien. Kennis van deze aspecten is van groot belang, niet alleen uit nieuwsgierigheid, maar ook omdat het heel relevant is voor hen die vissen houden en kweken.