9 dieren die een winterslaap houden en hun kenmerken

Geschreven en geverifieerd door de biologe Ana Díaz Maqueda

Laatste update: 21 december, 2022

Winterslaap is een strategie die door sommige dieren beoefend wordt om die perioden van het jaar te overleven waarin kou en gebrek aan voedsel een gevaar vormen voor hun overleving. Dieren die een winterslaap houden gaan in een toestand van inactiviteit waarin ze hun fysiologische processen verminderen, om zo weinig mogelijk energie te verbruiken en te overleven tot de omgeving vriendelijker is.

Het dier dat bij je opkomt als je aan een winterslaap denkt is misschien de beer, maar veel andere levende wezens doen hetzelfde, en je hebt er misschien nog geen weet van. In de volgende hoofdstukken vind je een lijst van enkele dieren die een winterslaap houden als het koude weer aanbreekt, samen met hun kenmerken.

Hoe houden dieren een winterslaap?

Een winterslaap is een aanpassingsmechanisme dat zowel het gedrag als de normale stofwisseling van de soort wijzigt. Om het gebrek aan voedsel zo lang te overleven, hebben soorten eerst de neiging voedsel te hamsteren en vetreserves in hun lichaam aan te leggen. Op deze manier is hun lichaam in staat om zo’n lange tijd zonder voedsel weerstand te bieden.

Bovendien zoeken of bouwen sommige soorten ook speciale schuilplaatsen voor de winterslaap. Ze doen dit om er zeker van te zijn dat ze veilig zijn en dat geen roofdier ze kan vinden. Alsof dit nog niet genoeg is, verbergen sommige dieren ook wat extra voedsel op deze plaatsen, want tijdens hun winterslaap worden ze korte tijd wakker om voedsel te verorberen en dan weer in hun diepe slaap terug te keren.

Enkele van de bekendste voorbeelden zullen we hieronder beschrijven.

9 dieren die een winterslaap houden en hun kenmerken

1. Chipmunks, dieren die onder de grond overwinteren

Chipmunks zijn een groep zoogdieren die tot de familie Sciuridae behoren en uit Noord-Amerika komen. Deze kleine knaagdieren met donkere strepen op hun rug brengen de lente, zomer en herfst door met foerageren, het begraven van zaden, of broeden. Als het winter wordt, verdwijnen de chipmunks echter.

Eigenlijk verdwijnen ze niet, maar begraven ze zich in holen die ze bijna een meter diep graven. Deze holen worden niet vlak voor de winter gemaakt; ze zijn er altijd. Deze dieren gebruiken ze om voedsel op te slaan, dat tijdens de winterslaap als voedselvoorraad zal dienen.

Terwijl de chipmunks ondergronds zitten, daalt hun lichaamstemperatuur drastisch en vallen ze in een diepe slaap, die alleen onderbroken wordt om af en toe een hap uit hun voorraad te nemen.

In tegenstelling tot chipmunks, slaan andere dieren in winterslaap geen voedsel op in een hol. In plaats daarvan slaan ze een grote hoeveelheid vet op in hun lichaam. Laten we eens kijken naar het bekendste voorbeeld.

2. De beer

Er zijn veel verschillende soorten beren in de wereld en ze houden allemaal een winterslaap. Er is echter een ernstig probleem ten gevolge van de klimaatverandering: in grote delen van de wereld houden beren op met hun winterslaap. Hoewel dit onbelangrijk lijkt, is het een situatie die het voortbestaan van de soort in gevaar kan brengen.

Beren slaan geen voedsel op in berenholen; integendeel, ze voeden zich zo veel mogelijk om vet in hun lichaam op te slaan voor de nodige energie tot de volgende lente.

Anderzijds is het tijdens de winterslaap dat de vrouwtjes beginnen te drachtig te worden van de eieren die in de lente bevrucht werden. Dat klopt, beren copuleren als de temperatuur aangenaam is, maar de embryonale ontwikkeling vindt pas plaats als de beer een winterslaap begint te houden.

Beren bouwen hun eigen holen en zullen nooit van het ene op het andere jaar weer dezelfde gebruiken, maar deze kunnen wel door andere beren of dieren gebruikt worden. Als een beer een winterslaap houdt, slaapt hij diep en wordt pas in de lente weer wakker.

Midden in de winter beëindigen beren hun winterslaap echter wel om te bevallen en voor hun pasgeboren jongen te zorgen. Daarom hebben ze, als ze uit het berenhol komen, echt honger.

3. Vleermuizen

Veel vleermuizen besluiten, net als vogels, naar warmere klimaten te trekken als de winter aanbreekt, hoewel ze niet allemaal vertrekken. Sommige vleermuissoorten houden zich liever schuil in diepe, donkere grotten tot er betere tijden aanbreken.

Anderzijds schuilen sommige vleermuizen liever in menselijke gebouwen, zoals schuren, zolders en kelders. Het samenleven van deze dieren en mensen heeft een lange geschiedenis en, hoewel veel mensen bang voor ze zijn, is de overgrote meerderheid ongevaarlijk en houdt insecten op afstand.

In tegenstelling tot chipmunks of beren slaan vleermuizen geen voedsel of extra vet in hun lichaam op. Deze dieren vallen gewoon in een diepe slaap die tot 6 maanden kan duren. Tijdens deze periode dalen hun hartslag en temperatuur tot grenzen die je zouden doen denken dat ze dood zijn.

Deze strategie wordt nagebootst door andere diersoorten, zoals sommige reptielen en amfibieën, en zelfs insecten.

4. Doosschildpadden

Doosschildpadden hebben een soortgelijke strategie als vleermuizen tijdens hun winterslaap. Deze dieren komen ook veel voor als huisdier. Het is dus zeer aan te bevelen ze deze periode van inactiviteit te geven, zodat hun biologie compleet is.

Dankzij hun schild hoeven schildpadden zich niet in holen te verstoppen. Als de dagen korter worden en de temperatuur daalt, begraven deze dieren zich gedeeltelijk en gaan in hun beschermende schild.

Als ze in winterslaap gaan, blijven schildpadden, als er geen onverwachte veranderingen in de omgevingstemperatuur zijn, 3 tot 4 maanden in winterslaap. Ze kunnen echter wakker worden als ze water moeten drinken. Daarom moet, als je deze soort schildpadden als huisdier houdt en ze in winterslaap gaan, altijd water in de buurt gelaten worden.

5. Dwergmaki’s

Bij de zoogdieren is het geval van de winterslaap van dwergmaki’s een beetje anders, want het is de enige groep primaten die dit proces kan uitvoeren. In tegenstelling tot wat gebeurt bij andere dieren, zoals beren die vet in hun hele lichaam opslaan, slaan deze nieuwsgierige dieren vet op in hun staart.

Bovendien is hun winterslaap meestal bedoeld om de extreme hitte van Madagascar te overleven. Daardoor slaat hun kleine hart maar een paar keer per minuut, en duurt hun ademhaling ongeveer 20 minuten van ademhaling tot ademhaling.

6. Egels

Egels zijn niet alleen bekend omdat ze een lichaam hebben met stekels die ze er gevaarlijk doen uitzien; ze zijn ook bekend omdat ze een winterslaap kunnen houden. Net als bij andere dieren eten deze zoogdieren het hele jaar door goed om lichaamsvet aan te maken waarmee ze de winter kunnen doorstaan. Op die manier verbergen ze zich in hun schuilplaats tijdens de koudste tijden van het jaar.

De duur van de winterslaap bij egels hangt sterk af van de omgevingsomstandigheden. Het kan slechts een paar weken duren, of verscheidene maanden, afhankelijk van de vetreserves en de buitentemperatuur. In sommige gevallen is het mogelijk dat ze eerder wakker worden, hoewel dat alleen gebeurt als hun leven in acuut gevaar is.

7. Marmotten

Marmotten zijn een van de eigenaardigste overwinteraars die er bestaan, want de hele familie slaapt samen in hun holen. Ze bereiden zich gewoonlijk het hele jaar door voor en leggen vetreserves aan om de winterslaap te doorstaan. Sommige soorten zijn echter in staat dit proces verschillende keren te onderbreken om er op uit te trekken op zoek naar voedsel.

8. Hommel

Hommels zijn bijzondere insecten die erg op bijen lijken, alleen is hun lichaam iets groter en hariger. Bovendien houden ze een sociale organisatie in stand die lijkt op die van hun verwanten, zodat ze geregeerd worden door de aanwezigheid van een koningin die alle andere kasten opvoedt.

In de winter gaan hommels (Engelse link) naar buiten om te werken alsof het weer een gewone dag is. De lage temperaturen zorgen er echter voor dat een groot deel van de populatie bij deze handeling sterft. Daarom slaat de koningin een grote hoeveelheid voedselreserves in haar lichaam op, en begraaft zich in de grond om zich te verbergen en in winterslaap te gaan.

Als het koude seizoen voorbij is, komt de koningin uit de grond te voorschijn en vormt van de grond af een nieuwe kolonie. Op deze manier wordt het geslacht nog een jaar in stand gehouden en wordt hun levenscyclus herhaald.

9. Slakken

Ook de winterslaap is een heel belangrijk proces voor dieren die niet in staat zijn een constante lichaamstemperatuur te handhaven. Zo beginnen slakken een winterslaap te houden vlak voor de temperatuur daalt.

Als ze merken dat de dagen wat koeler worden, zoeken deze dieren beschutting op plaatsen waarvan ze weten dat het niet zal vriezen, zoals gebieden met veel begroeiing, onder rotsen, enz.

Als ze besluiten een winterslaap te houden, hoeven ze alleen maar in hun huisje te kruipen. Om zich te beschermen bedekken ze de opening met hun eigen slijm, waardoor ze ook vast kunnen blijven zitten aan het oppervlak van hun keuze. Iets heel merkwaardigs aan deze dieren is dat ze graag in groepen overwinteren.

Zoals je gezien hebt is de verscheidenheid aan dieren die een winterslaap houden heel groot, net als hun kenmerken en de duur van deze perioden. Als algemene regel geldt: als je een dier in winterslaap tegenkomt, verstoor het dan niet, want dat kan zijn voortbestaan in gevaar brengen.