Alles wat je wilde weten over het gedrag van schapen!

Geschreven en geverifieerd door de psychologe Sara González Juárez

Laatste update: 30 november, 2023

Uitdrukkingen als het “zwarte schaap van de familie” zijn veelvoorkomende idiomen in onze taal die suggereren dat het gedrag van schapen niet al te zeer gewaardeerd wordt. Maar als je deze dieren beter leert kennen, zul je zien dat ze veel complexer zijn dan je zou denken.

Studies over het gedrag van schapen hebben veel bijgedragen aan de sociologie en de vergelijkende psychologie. Als je mensen wat beter wilt leren kennen, leer dan schapen kennen – hier zijn de sleutels tot hun gedrag!

De oorsprong van schapen

Schapen (Ovis orientalis aries) zijn artiodactyle (evenhoevige) zoogdieren die behoren tot de runderfamilie, en hun relatie met mensen dateert van hun domesticatie rond 11.000 voor Christus. Het is zelfs het eerste dier dat dit proces in de menselijke geschiedenis onderging.

Deze zoogdieren zijn strikte planteneters die in bergachtige gebieden leven, maar zich goed aanpassen aan verschillende hoogtes en temperaturen. In het algemeen zijn schapen in het wild overal te zien waar gras of lage struiken staan.

Schapen behoren tot de groep herkauwers, en als zodanig grazen ze tot 10 uur per dag. Herkauwen is een ontspannen proces dat wordt gecombineerd met sociaal gedrag, zoals borstelen.

Gregarious animals

Het temperament van schapen is volgzaam en kalm, maar ze behouden altijd een minimum aan alertheid om te kunnen reageren op mogelijke aanvallen. Omdat het prooidieren zijn, zijn hun vluchtreacties snel en onmogelijk te controleren.

Aan de andere kant zijn schapen sterk kuddedieren (Engelse link). Ze kunnen elkaar individueel herkennen en geven de voorkeur aan het gezelschap van andere leden van hun groep. Wanneer ze geïsoleerd zijn, verliezen ze snel het foerageerinstinct en lijden ze onder grote stress, zelfs paniek of depressie.

Communicatie tussen schapen

Herkenning tussen individuen gebeurt door zicht en geur, waardoor schapen elkaar leren kennen en moeders weten wie hun kroost is. Seksuele communicatie hangt ook af van geur, want mannetjes identificeren loopse vrouwtjes door de feromonen die ze afscheiden.

In feite leren nakomelingen hun familie vanaf de geboorte te herkennen aan hun geur, waardoor ze de noodzakelijke band met hun hele groep vormen. Naarmate ze opgroeien, creëren ze een sterke band met hun soortgenoten en tonen ze zelfs genegenheid voor degenen die het dichtst bij hen staan. Bovendien communiceren ze met hen door verschillende soorten vocalisaties.

Dit zijn de meest kenmerkende vocalisaties binnen het gedrag van schapen:

• Blaatjes. Deze hebben verschillende betekenissen, afhankelijk van de situatie, hoewel ze meestal dienen als aandachtsoproep. Ze worden waargenomen tussen moeders en lammeren of wanneer de leden van de sociale kern op zoek gaan naar een schaap dat zich van de groep heeft losgemaakt. Elke ooi heeft zijn eigen stemtimbre.
• Knorren. Deze worden vooral door mannetjes uitgezonden tijdens de paartijd. Een zachtere versie wordt gehoord bij moeders met pasgeborenen.
• Nasaal snuiven. Dit zijn reacties van verbazing, hoewel schapen ook snuiven als ze een waarschuwing willen sturen.
• Zwijgen. Als een schaap geen geluid maakt en bewegingsloos blijft, heeft het meestal pijn of is het ziek.

Schapengedrag

Schapen leven in grote kuddes die meestal bestaan uit vrouwtjes en lammetjes, vergezeld van een of meer mannetjes. Er is de figuur van het “gids” schaap, dat degene is die de anderen volgen om voedsel te zoeken, te schuilen, of te vluchten bij gevaar.

Mannetjes organiseren hun hiërarchie op basis van leeftijd, fysieke kracht en voortplantingservaring, terwijl vrouwtjes hun hiërarchie organiseren op basis van verwantschap en leeftijd.

Hoewel ze in de volksmond als onintelligent worden beschouwd, bleek uit een onderzoek (Engelse link) dat hun IQ niet veel lager was dan dat van varkens, en praktisch gelijk aan dat van koeien. Deze zoogdieren zijn in staat hun eigen naam te leren en gezichten te herkennen, zowel van mensen als van andere schapen.

Een andere studie (Engelse link), gepubliceerd in het tijdschrift  Current Biology, beschreef gedrag dat als egoïstisch wordt beschouwd bij aanvallen van roofdieren. Als ze dreigend gevaar voelen, proberen alle schapen naar het midden van de kudde te gaan, want degenen die aan de rand blijven, zijn het meest blootgesteld.

Schapengedrag bij het grazen

Hun dagelijkse pieken van activiteit volgen een cyclus van ‘s morgens vroeg eten, rusten en herkauwen, en nog een periode van minder intensief eten voordat ze gaan slapen. Het is belangrijk om je hieraan aan te passen als je schapen in gevangenschap houdt, in plaats van ze te dwingen hun schema’s te veranderen.

Omdat het van nature wantrouwige dieren zijn, moet de verzorger een progressieve aanpak hanteren en hun reacties steeds observeren. Om de groep te leiden is het het gemakkelijkst om het gidsschaap aan te wijzen en het naar de interessante plaatsen te leiden. De andere leden van de kudde zullen volgen.

Normaal gesproken foerageren schapen samen, maar als weilanden schaarser worden, zullen ze in kleinere groepen uiteenvallen. In elk geval staan ze altijd op de uitkijk naar hun medeschapen, om in gevaarlijke scenario’s tijdig te kunnen reageren.

Moederlijk gedrag van ooien

De dracht van ooien duurt ongeveer 5 maanden, zodat een vrouwtje twee keer per jaar kan bevallen. Bij het lammeren zoekt de moeder een rustige, afgezonderde plek om te bevallen.

De band tussen moeder en lam wordt gesmeed door fysiek contact. De moeder likt haar lam om het te verzorgen, zodat het vertrouwd raakt met haar stemgeluid en geur. Het lam zoekt instinctief naar zogen en leert snel zijn moeder te herkennen.

Als het lam van zijn moeder wordt gescheiden voordat het haar met de eerste lik kan identificeren, kan de moeder het afwijzen. Moederlijke afwijzing verlamt de lactatie. Daardoor wordt de overleving van het lam daardoor drastisch beïnvloed.

Dit eerste likken helpt de lichaamswarmte van de lammeren op peil te houden, bevordert de bloedsomloop en helpt bij het opstaan van het jong.

Hoe train je schapen

Schapen hebben een groot leervermogen. Hun angstige aard betekent echter dat de gedragsmiddelen die voor andere diersoorten – zoals honden – worden gebruikt, bij hen niet werken. De meest gebruikte techniek is desensibilisatie, waarbij een met de angst geassocieerde gebeurtenis wordt herhaald tot die niet langer de vluchtreactie veroorzaakt.

Schapentraining is vooral nuttig voor het beheer van dierenartsbezoeken en routine-inspecties. Je toevlucht nemen tot voedsel om het gevoel van veiligheid te versterken is meer dan aan te raden. Schapen zijn dieren bij uitstek waarvoor stress en paniek grote gezondheidsproblemen veroorzaken.

Wist je al deze informatie over het gedrag van schapen? Misschien kijk je nu wel met andere ogen naar ze. Ongetwijfeld zijn deze dieren een van de beste voorbeelden dat verder kijken dan het uiterlijk van een dier prachtige gevolgen heeft.