Waarom zijn sommige dieren iriserend?

Dieren met iriserende kleuren hebben de mens al sinds mensenheugenis gefascineerd. Ze zijn metaalachtig, veranderlijk en, bovenal, mooi. Maar waarom zijn sommige dieren iriserend? En nemen dieren het net zo waar als wij?

Veel wetenschappers hebben zich deze vragen gesteld, want zoiets opvallends als iridiscentie lijkt niet erg adaptief in termen van overleven. Gelukkig zijn er al enkele antwoorden die je in dit artikel kunt vinden, want de natuur heeft voor alles een reden. Mis het niet.

Wat is iridiscentie?

Iridiscentie is een visueel verschijnsel waarbij op een oppervlak een andere kleur wordt waargenomen, afhankelijk van de hoek. Afhankelijk van de hoek van waaruit het waargenomen wordt, is de weerkaatste kleur anders, en laat het dier er anders uitzien als het beweegt.

Je kunt iriscentie waarnemen in de veren van een pauw of een kolibrie. Het komt ook voor bij sommige insecten, zoals de koningskever of libellen. Wat het oppervlak ook is, het effect is opvallend.

De paradox van iridiscentie bij dieren

Het is juist het opvallende van iridiscentie dat onderzoekers intrigeert (Engelse link). Is het voor een vogel niet gemakkelijker om een iriserende kever te vinden dan een die zich camoufleert op een plantenblad? Door logica zouden deze veranderende kleuren de ondergang van sommige dieren moeten zijn. Toch wordt niet waargenomen dat hun populatie erdoor afneemt.

Het wordt vaak vergeleken met aposematisme, dat wil zeggen een felle, opvallende kleuring die roofdieren waarschuwt voor een mogelijk gif of bedreiging.

Er is echter een vooronderstelling bij hen die dierencommunicatie bestuderen, namelijk dat signalen duidelijk moeten zijn, wil het observerende dier ze kunnen begrijpen. Wordt het signaal van een oppervlak dat veranderende kleuren werpt, zoals in het geval van iridiscentie, als duidelijk beschouwd?

Naarmate het onderzoek vorderde, bleek (alweer) dat het niet vanuit een antropocentrisch standpunt onderzocht kan worden. In het volgende deel vertellen we je waarom.

Waarom zijn sommige dieren iriserend?

Zoals we al zeiden, is de belangrijkste regel van communicatie dat de boodschap duidelijk moet zijn om begrepen te worden. Omdat iriserende kleuren voortdurend veranderen (want het komt zelden voor dat zowel de waarnemer als het dier helemaal stil zijn), hoe slagen ze er dan toch in een boodschap te zenden op basis van hun kleurstelling?

Het antwoord lag natuurlijk in de studie van de waarneming van de dieren. Wat voor ons een bewegende regenboog is, is voor iriserende dieren een werktuig. Laten we de twee belangrijkste toepassingen ervan eens in detail bekijken.

Seksuele selectie

Als felle kleuren niet gebruikt worden om te waarschuwen voor het gevaar van prooi, worden ze vaak gebruikt om een partner te vinden. Vogels zijn hiervan het beste voorbeeld. Bij veel soorten is het meest kleurrijke, grote, en handigste etalerende mannetje meestal het mannetje dat als eerste een partner vindt (of een groter aantal).

Iridiscentie speelt hierbij een fundamentele rol. Bovendien moet er rekening mee gehouden worden dat dieren meestal geen passieve “flirts” zijn, d.w.z. dat ze, behalve hun opvallende verschijning, ook gedrag vertonen dat van die kenmerken profiteert. Zo weet de pauw dat hij zijn staart moet openen en op het vrouwtje richten om haar te overtuigen met hem te paren.

Een ander interessant voorbeeld is Anna’s kolibrie. Die regelt zijn vlucht zo dat zijn iriserende veren alleen voor het vrouwtje een diep roze weerkaatsen.

Het defensieve vermogen van dieren die iriserend zijn

Blijkbaar kan iridiscentie ook een defensieve functie hebben tegen roofdieren. Net als het hierboven genoemde aposematisme is ook het glanzende effect in staat roofdieren af te schrikken. Dit door een duidelijke boodschap over te brengen.

In het bijzonder ontdekte een studie (Engelse link) dat vogels, vergeleken met dofgekleurde kevers en felgekleurde kevers, minder geneigd waren de iriserende op te eten.

Anderzijds verifieerde een andere studie dat hoge niveaus van stress bij de hagedis Ctenophorus.

veranderingen in zijn kleurstelling teweegbrachten. Als ze zich in gevaar voelden, werd de huid rond hun keel lichter. De iriserende glans van hun schubben nam toe. Hieruit blijkt dat het dier via de kleuring van de huid een boodschap uitzendt, waardoor hij als waarschuwing meer opvalt.

Zoals je ziet zijn dieren die iriserend zijn een verder bewijs dat de natuur zich niet altijd houdt aan de wetten die wij mensen haar toedichten. Vaak wordt gedacht dat camouflage de meest effectieve techniek is om te overleven. De waarheid is echter dat opvallende kleuren ook effectief kunnen zijn als het gaat om verdediging en het vinden van een partner. Wat valt er nog veel te ontdekken!