Waarom zijn er mieren met vleugels?

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Je hebt toch zeker wel eens mieren met vleugels gezien? Hoe vreemd het ook lijkt, deze gebeurtenis is geen fout van de natuur of een atypische gebeurtenis, Het beantwoordt aan het voortplantingsmechanisme van de grote meerderheid van sociale vliesvleugeligen.

Het massaal te voorschijn komen van gevleugelde mieren op ideale tijden wat temperatuur en vochtigheid betreft, staat bekend als de bruidsvlucht. Dit fenomeen is fascinerend.

Mierenkolonies leven meestal ondergronds of in rottende boomstammen. Van tijd tot tijd moeten echter enkele gevleugelde individuen geboren worden, zodat de verspreiding van genen buiten de mierenhoop zelf plaatsvindt. Als je meer over dit onderwerp wilt weten, moedigen we je aan verder te lezen.

Algemene kenmerken van mieren

Voor we je vertellen waarom er mieren met vleugels zijn, lijkt het ons interessant kort in te gaan op hun algemene kenmerken. Mieren vertegenwoordigen een groep eusociale insecten. Ze behoren tot de familie Formicidae en tot de orde Hymenoptera. Dat wil zeggen dat ze naaste verwanten zijn van bijen en wespen.

Zoals alle insecten is hun lichaam verdeeld in 3 delen of tagmae:

• Een kop met zintuiglijke organen zoals samengestelde ogen, ocelli, en antennes.
• een borststuk met 3 paar poten (en vleugels in het geval van voortplantende exemplaren).
• en een achterlijf, met de voortplantingsorganen, ademhalingswegen, en uitscheidingssystemen.

Er zijn ongeveer 14.000 verschillende soorten mieren beschreven. Men schat echter dat er wereldwijd meer dan 22.000 soorten kunnen zijn. Ze nemen tot 25% van de aardse dierlijke biomassa voor hun rekening en hebben het hele oppervlak van de planeet gekoloniseerd, behalve Antarctica en enkele afgelegen eilanden.

Een kastensysteem

Mieren zijn eusociaal (de hoogste graad van samenwerking in het dierenrijk), wat betekent dat een mierenhoop een functionele eenheid is die veel meer is dan de som van zijn delen. De kolonie bestaat uit duizenden individuen en is verdeeld in de volgende kasten:

Koningin

De koningin is een mier die een product is van seksuele voortplanting, dus ze is een diploïde (heeft een dubbel aantal chromosomen, de helft van de vader en de helft van de moeder). Zij is de enige die zich kan voortplanten, en de hele kolonie draait om haar, want zij is degene die de eitjes legt. Koninginnen kunnen tot 10 jaar leven, sommige zelfs 30.

Werksters

De koningin is het centrum van de kolonie. Het zijn echter de werksters die in actie komen en al het werk doen. Dat strekt van galerijen bouwen tot de larven voeden. Hun levensverwachting ligt tussen maanden en een jaar (hooguit 2). Er zijn duizenden werksters in elke mierenhoop. Het zijn ook diploïden. De eitjes waaruit ze uitkomen zijn namelijk bevrucht door het sperma dat door de koningin is opgeslagen.

Mannetjes

Mannetjes komen voort uit ongeslachtelijke voortplanting en zijn haploïd (ze hebben halve chromosomen omdat hun eitjes niet bevrucht zijn). Ze missen de functionele biologie van koninginnen en werksters. Ze leven dus alleen om zich voort te planten en sterven binnen enkele dagen na de geboorte.

Waarom zijn er mieren met vleugels?

Zoals we in vorige regels hebben laten doorschemeren, hangt de aan- of afwezigheid van vleugels af van de voortplantingsrol van het exemplaar in de kolonie. Reproductieve vrouwtjes worden in de mierenhoop geboren als gevleugelde prinsessen. Ze maken de vlucht naar de hemel om bevrucht te worden. Ook de mannetjes zijn gevleugeld. Werksters en bevruchte koninginnen ontberen deze structuren.

Als de omstandigheden gunstig zijn (meestal als de temperaturen na de zomer dalen en het daarmee regent), komen duizenden prinsessen en mannetjes van dezelfde soort synchroon uit de nesten tevoorschijn in een biologische gebeurtenis die bruidsvlucht heet. Tijdens de vluchten planten de prinsessen zich voort met meer dan 1 mannetje en slaan het sperma op in hun spermatheca.

Eenmaal bevrucht, zoekt de prinses in kwestie een geschikte plaats om haar kolonie te stichten. Ze gaat ondergronds en rukt haar vleugels af, op dat moment wordt ze de koningin van een nieuwe kolonie. Zoals de Royal Society (Engelse link) aangeeft, is de koningin in staat het sperma, verkregen tijdens de bruidsvlucht, tientallen jaren op te slaan, zodat ze vruchtbare eitjes kan produceren tot ze sterft.

De meeste gevleugelde mieren sterven

Het hele proces is echter niet zo mooi als het lijkt. Zoals Studies (Engelse link) aangeven, sterven tot 45% van de neergestreken koninginnen van veel soorten (zoals Acromyrmex subterraneus) binnen enkele dagen nadat ze zich begraven hebben onder de grond.

We moeten ook rekening houden met het sterftecijfer van mieren met vleugels in het algemeen. Ze dienen namelijk ook als voedsel voor vogels, reptielen, amfibieën en ongewervelden.

De overgrote meerderheid van maagdelijke prinsessen sterft binnen enkele uren na het verlaten van het nest zonder zich voort te planten. Ze worden niet alleen gepredeerd door grotere dieren. Ze worden ook aangevallen door mieren uit andere kolonies (van dezelfde of andere soorten).

Ook kunnen ze verdrinken,  een thermische schok krijgen, of uitgedroogd raken. Van alle prinsessen die in een kolonie worden voortgebracht, komen er maar 1 of 2 om een nieuwe mierenhoop te stichten.

De bruidsvlucht van de meeste mierensoorten is massaal. Het hoge sterftepercentage van gevleugelde mieren (zowel prinsessen als mannetjes) betekent dat slechts een klein percentage daarvan resulteert in nieuwe kolonies.

Zijn mieren met vleugels gevaarlijk?

Uiteindelijk willen we benadrukken hoe belangrijk het is dat je de mieren met vleugels die je kunt tegenkomen niet doodt. Het zijn geen muggen, vliegen of andere soorten insecten die zich al voortgeplant hebben. Het is dus essentieel dat je ze hun gang laat gaan. Alleen dan kunnen ze voor nageslacht zorgen. Als je ze doodt, verklein je de kans op het stichten van nieuwe kolonies nog verder.

Of ze nu mannetjes of vrouwtjes zijn, gevleugelde mieren steken of bijten niet. Ze zijn alleen geïnteresseerd in voortplanting en zullen snel daarna sterven als dat niet lukt.

Zoals je ziet, reageert de aanwezigheid van gevleugelde mieren in de omgeving op een fascinerende biologische gebeurtenis. De bruidsvlucht laat ons zien dat zelfs de meest ogenschijnlijk eenvoudige dieren indrukwekkende geheimen bewaren betreffende hun voortplantingsgedrag. Als je een vlucht in je omgeving waarneemt, observeer en documenteer ze dan, maar grijp zo min mogelijk in.