De zesde massa-extinctie: waarom zouden we ons zorgen maken?

Massa-extincties zijn lange perioden die worden gekenmerkt door het plotseling verdwijnen van veel soorten. Hoewel het waar is dat dit verschijnsel cyclisch is en in de loop van de geschiedenis verschillende keren is voorgekomen, heeft het een ernstige invloed op het evenwicht van het ecosysteem. Bovendien kunnen de gevolgen verwoestend zijn en zelfs het bestaan van de mens bedreigen. Dus wat is de zesde massa-extinctie?

Helaas beweren verschillende onderzoeken dat we momenteel de zogenaamde zesde massa-extinctie meemaken. Niet iedereen is zich echter bewust van het belang en de ernst van deze kwestie. Daarom willen we in het volgende artikel ingaan op de belangrijkste gevolgen, de oorsprong en enkele redenen waarom we ons zorgen moeten maken over deze situatie. Lees verder!

Wat is een massa-extinctie?

Een massa-extinctie kan worden gedefinieerd als een tijdsinterval waarin soorten van een groot aantal taxonomische groepen uitsterven. Volgens een artikel (Engelse link) gepubliceerd in het tijdschrift Huidige Biologiebedragen de verliezen meer dan 75% van het totale aantal levende wezens, hoewel dit cijfer in de loop van de geschiedenis verschillende keren is overschreden.

Massale uitstervingen veroorzaken vaak een “domino”-effect.

Als gevolg van het plotselinge verlies aan biodiversiteit beginnen veel andere vormen van leven in zee, op het land en in de lucht te verdwijnen. Met andere woorden, er ontstaat een ecologische instabiliteit die schadelijk is voor andere soorten, waardoor het uitsterven nog erger wordt.

Hoewel het een “plotseling” verschijnsel is, hebben massa-extincties een duur die gemeten wordt in duizenden of miljoenen jaren. Natuurlijk is deze tijdspanne “kort” op een geologische tijdschaal, maar voor levende wezens zijn het gebeurtenissen van grote omvang.

Wat veroorzaakt massa-extincties?

Massa-extincties worden veroorzaakt door een enorme reeks factoren. In feite hebben verschillende oorzaken elk van de tot nu toe bekende gebeurtenissen in gang gezet, waardoor het erg moeilijk is om één enkele oorsprong vast te stellen.

Toch blijkt uit een onderzoek (Engelse link) gepubliceerd inGreener Journal of Physical Sciences zijn de volgende factoren het meest geassocieerd met het optreden van massa-extincties:

• Mondiale afkoeling. De verlaging van de wereldwijde temperatuur zorgt ervoor dat soorten die zijn aangepast aan warme klimaten niet meer kunnen overleven in hun omgeving. Bovendien wordt aangenomen dat deze situatie een uitlokkende factor is voor ijstijden en de daling van het oceaanpeil.
• Gletsjers. De vorming van grote ijsmassa’s op de continenten verandert het ecosysteem en de beschikbaarheid van hulpbronnen voor levende wezens, waardoor ze uitsterven.
• Daling van het oceaanniveau. Naarmate de hoeveelheid bevroren water toeneemt, daalt het zeeniveau, worden de fysisch-chemische parameters van het water aangetast en nemen de beschikbare habitats af. Daarom is het normaal dat de mariene biodiversiteit afneemt en dat veel soorten verdwijnen.
• Verminderde beschikbaarheid van zuurstof in de oceaan. De veranderingen die de oceaan ondergaat door de verlaging van het zuurstofniveau veroorzaken meestal een toename van organisch materiaal en vergemakkelijken de ontwikkeling van fytoplankton (Spaanse link). Fytoplankton is in staat om anoxie – omstandigheden met een lage zuurstofconcentratie – te veroorzaken wanneer hun populatie dramatisch toeneemt.
• Vulkaanuitbarstingen. Rookwolken die vrijkomen bij actieve vulkanen kunnen de hoeveelheid zonlicht die de aarde bereikt verminderen. Dit verergert de daling van de globale temperatuur en beïnvloedt de overleving van verschillende planten. Bovendien leidt de as die in zee valt tot de wijziging van mariene ecosystemen.
• Buitenaardse fenomenen. Die gebeurtenissen of rampen die niet op aarde ontstaan, maar uit de ruimte komen. Het beste voorbeeld is de inslag van een asteroïde.

Hoeveel massa-extincties zijn er geweest?

Zoals vermeld in het boek La comunicación de la mitigación y la adaptación al Cambio Climático (Spaanse link) (De communicatie van mitigatie van en aanpassing aan klimaatverandering) zijn er minstens 5 massa-extincties vastgesteld in de geschiedenis van de planeet Aarde:

1. Boven-Ordovicium (440 tot 450 miljoen jaar geleden). Kwam voor als gevolg van een klimaatverandering die 25% van de bestaande soortenfamilies uitroeide.
2. Boven-Devoon (372 miljoen jaar geleden). De opwarming van de aarde en de afname van zuurstof in de oceaan veroorzaakten het verlies van iets meer dan 19% van de taxonomische families uit die tijd.
3. Permisch-Trias (250 miljoen jaar geleden). De oorzaken van dit uitsterven zijn onder andere klimaatverandering en de beweging van tektonische platen. Naar schatting ging meer dan 54% van de taxonomische families verloren.
4. Boven-Trias (bijna 210 miljoen jaar geleden). Vulkanische activiteit en opwarming van de aarde veroorzaakten het uitsterven van ongeveer 23% van de bestaande soortenfamilies.
5. Krijt-Tertiair (65 tot 66 miljoen jaar geleden). De belangrijkste veroorzaker van dit uitsterven was de inslag van een meteoriet. Naar schatting ging 17% van de toenmalige taxonomische families verloren. De dinosauriërs verdwenen in deze gebeurtenis.

De zesde massa-extinctie

In de afgelopen jaren hebben verschillende specialisten gesuggereerd dat de recente toename van het uitsterven van soorten een teken is van het begin van de zesde massa-extinctie. Een artikel (Engelse link) gepubliceerd in het Biological Journal of the Linnean Society staat dat dit ongegrond kan zijn. Toch is het duidelijk dat er een probleem is met het verlies van soorten.

Professionals die beweren dat we ons in de aanwezigheid van een nieuwe massa-extinctie bevinden, beweren dat deze gebeurtenis het gevolg is van menselijke activiteiten. Zoals vermeld in een studie (Engelse link) in het tijdschrift  Science Advances zijn de uitstervingscijfers de afgelopen jaren hoger geweest. Daarbij zijn honderden gewervelde dieren verdwenen.

Hoewel het niet mogelijk is om met zekerheid te zeggen wanneer de zesde massa-extinctie zal beginnen, zijn bijna alle specialisten het erover eens dat ecosystemen onder grote druk staan.

Dit betekent dat het functioneren van de voedselketens en hun omgeving ernstig uit balans is, wat kan leiden tot een grootschalig verlies aan biodiversiteit.

Als deze “druk” aanhoudt, schatten sommige deskundigen (Engelse link)  dat tegen 2050 tussen de 6 en 10% van de soorten verloren zal zijn gegaan, terwijl dit percentage tegen 2100 kan oplopen tot 27%. Natuurlijk is dit slechts een voorspelling. Het echte scenario kan echter nog veel erger zijn als er niet onmiddellijk actie wordt ondernomen.

Wat zou de zesde massa-extinctie veroorzaken?

Zoals hierboven aangegeven, worden menselijke activiteiten over het algemeen beschouwd als de belangrijkste oorzaak van de zesde massa-extinctie. Toch zijn er andere factoren ontdekt die instabiliteit in ecosystemen lijken te bevorderen. Deze zijn vermeld in een artikel (Engelse link) in het tijdschrift Rendiconti Lincei. Het gaat om onder andere:

• Milieuvervuiling.
• klimaatverandering.
• Vernietiging en versnippering van natuurlijke habitats.
• Introductie van exotische soorten.
• Natuurverschijnselen.
• Meteorologische verschijnselen.
• Menselijke overbevolking.
• Overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen.

Waarom moeten we ons zorgen maken over de zesde massa-extinctie?

Het massale verlies van soorten heeft een schadelijk effect op het milieu, omdat het een fenomeen genereert dat coextinctie wordt genoemd, zoals wordt gesuggereerd in een studie  (Engelse link) van Biologische beoordelingen.

In dit verband zorgt het verdwijnen van één soort ervoor dat andere soorten ook worden getroffen en eerder zullen uitsterven. Er ontstaat dus een domino-effect dat uiteindelijk verschillende bewoners van onze planeet uitroeit.

Wanneer een soort uit het ecosysteem verdwijnt, kan de natuur dit opvangen door andere leden van het milieu te gebruiken om de afwezigheid van de soort te compenseren.

Maar als er meerdere levende wezens uitsterven, is het normaal dat het evenwicht instort. Er zullen dan drastische veranderingen in het milieu optreden. De volgende veranderingen springen eruit:

• Verlies van biodiversiteit.
• Wijziging van het milieu.
• Instorting van de voedselketen.

Het probleem hierbij is dat veel mechanismen, zoals het vernieuwen van natuurlijke hulpbronnen, lokale temperatuurregeling en het aanvullen van watervoerende lagen, volledig afhankelijk zijn van de stabiliteit van het ecosysteem.

Als gevolg daarvan zullen mensen bij drastische gebeurtenissen zoals de zesde massa-extinctie moeite hebben om aan voedsel, drinkwater, grond voor productie en zelfs schone lucht te komen.

Met andere woorden, de huidige kwaliteit van leven van de mens is gerelateerd aan de stabiliteit van het ecosysteem. Hoe meer het evenwicht verslechtert, hoe moeilijker het voor mensen zal zijn om in hun basisbehoeften te voorzien. Daarom is het cruciaal om te voorkomen dat dit punt bereikt wordt.

Is het mogelijk om de zesde massa-extinctie te stoppen?

Als we de gevolgen van een zesde massa-extinctie willen voorkomen, kunnen we het beste beginnen met het herstellen van de schade die door menselijke activiteiten is veroorzaakt. Er zijn onder andere de volgende acties voorgesteld om de negatieve effecten van dit fenomeen tegen te gaan:

• Herintroductieprogramma’s, begeleid door experts.
• Het opzetten van duurzame voedselproductieprojecten.
• De ontwikkeling van schone energie.
• Herstel van beschadigde ecosystemen.
• Projecten voor het behoud van soorten.
• Vermindering van koolstofuitstoot.
• Nauwkeurige controle op de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen.

Zelfs als elk van deze voorstellen wordt uitgevoerd, moeten we ons ervan bewust zijn dat het onmogelijk is om de negatieve gevolgen van massale uitsterving volledig te stoppen. In feite ondervinden we nu al verschillende van de gevolgen. Denk aan zaken zoals de vermindering van de gewasproductie en de toename van geërodeerde gebieden.

De schade beperken zou de oplossing kunnen zijn

Hoewel het te laat is om het uitsterven van veel soorten te voorkomen, is het cruciaal om met alle mogelijke middelen te proberen de schadelijke gevolgen van dit fenomeen te beperken.

Uiteindelijk is het het leven op de planeet dat gevaar loopt. Alles wat we doen om deze gevolgen te verminderen zouden het menselijk ras in staat kunnen stellen om in de toekomst te blijven bestaan.