Grote witte haaien en hun invloed op het uitsterven van de megalodon

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Cesar Paul Gonzalez Gonzalez

Geschreven door Cesar Paul Gonzalez Gonzalez

Laatste update: 21 december, 2022

De megalodon is een van de machtigste roofdieren die ooit in de geschiedenis van de Aarde bestaan hebben. Hij leefde van het Mioceen tot het Plioceen, wat betekent dat hij 18 miljoen jaar geleden verscheen en 3 miljoen jaar geleden verdween. De reden van zijn verdwijning is nog niet met zekerheid bekend. Men denkt echter dat concurrentie van witte haaien een van de antwoorden kan zijn op het uitsterven van de megalodon.

Het was duidelijk dat deze chondrichthyes (kraakbeenvissen) door zijn enorme afmetingen en woestheid aan de top van de voedselketen stond. Maar aan het eind van het Plioceen traden er ernstige landveranderingen op die hem konden hebben aangetast. Lees verder om te leren hoe witte haaien het uitsterven van de megalodon veroorzaakt kunnen hebben.

Wat was de megalodon?

De megalodon (Otodus megalodon) leek qua uiterlijk op de huidige haaien, met het grote verschil dat hij gigantische afmetingen bereikte van 20 meter in lengte. Hij zou een van de dodelijkste en sterkste beten (Engelse link) in het dierenrijk gehad hebben, bijna 10 maal krachtiger dan de beet van de grote witte haai en 5 maal krachtiger dan die van de tyrannosaurus rex.

Deze soort wordt beschreven aan de hand van de overblijfselen van tanden en enkele wervels die in de natuur gefossiliseerd zijn. Er is echter geen volledig “skelet” als zodanig om zijn enorme aard zichtbaar te maken. Bovendien is de grootte van zijn lichaam eigenlijk een voorspelling op basis van de enorme tanden die gevonden zijn.

Het leefgebied van de megalodon bestreek bijna alle zeeën van zijn tijd, hoewel hij wat meer de voorkeur gaf aan gematigde wateren. In het algemeen wordt het beschouwd als een tamelijk mobiel dier dat in allerlei ecosystemen leefde, want het veranderde voortdurend van plaats.

Ondanks zijn enorme afmetingen had de megalodon een indrukwekkend zwemvermogen en de instincten van een superpredator. Daardoor kon hij verschillende soorten prooi verorberen, van walvisachtigen zoals kleine walvissen, tot zeeschildpadden. Dankzij zijn krachtige beet kon geen enkel dier zich tegen zijn aanval verdedigen of beschermen.

Het uitsterven van de megalodon

Het uitsterven van de megalodon is nog steeds niet helemaal ontcijferd, want er zijn verschillende situaties en factoren die het veroorzaakt kunnen hebben. In het algemeen wijzen de meeste deskundigen erop dat het verdwijnen van de soort te wijten was aan een groep factoren en niet slechts aan één in het bijzonder. Enkele daarvan zijn de volgende.

1. De afsluiting van de Isthmus van Panama

De Isthmus van Panama is een geografisch kenmerk van de Amerika’s dat een soort barrière vormt tussen de Stille Oceaan en de Atlantische Oceaan. Deze continentale massa kwam sinds het Mioceen geleidelijk uit de oceaandiepten tevoorschijn. Ze sloot echter pas 3 miljoen jaar geleden het contact tussen de twee oceanen.

Door de afsluiting van de Isthmus van Panama veranderde de verspreiding van soorten, en werd ook de doorgang van andere dieren zoals de megalodon verhinderd. Daarom is het waarschijnlijk dat deze gebeurtenis invloed had op het normale leven van de haai en zijn aanpassing beïnvloedde.

2. Afkoeling van de oceaan

De afsluiting van de landengte verhinderde niet alleen de doorgang van soorten, maar veranderde ook de circulatie van het water en de dynamiek ervan. Daardoor begon zich op het noordelijk halfrond van de planeet een afkoeling van de oceanen voor te doen, die leidde tot de uitbreiding van de ijstijd.

Hoewel de megalodon deze veranderingen in zijn leefomgeving kon weerstaan, moet zijn stofwisseling er toch enige repercussies van ondervonden hebben. Daarom is het waarschijnlijk dat hun jachtefficiëntie geleidelijk afnam.

3. Vermindering van de prooi

Een andere van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens het Mioceen was de grote diversificatie van de walvisachtigen. Deze groep dieren was een van de sterkste concurrenten van de megalodon, want hun afmetingen en jachtmogelijkheden waren ook efficiënt. Natuurlijk waren ze niet de beste in hun leefgebied, maar ze verminderden wel de beschikbare prooi in de omgeving.

Het grote probleem met deze groep is dat hun stofwisseling beter aangepast was aan koude omstandigheden. Daardoor profiteerden ze van de recente verandering van de oceaantemperatuur. Bijgevolg werd de beschikbare prooi kleiner naarmate walvisachtigen een grotere rol gingen spelen. Omgekeerd werden de mogelijkheden van de megalodon onder deze omstandigheden beperkt.

4. Concurrentie met andere soorten

De verandering in de oceaanomstandigheden bracht diversificatie teweeg en het ontstaan van nieuwe soorten. Dit betekende dat het leefgebied van de megalodon overvol werd met nieuwe concurrenten op zoek naar voedsel. Hulpbronnen werden dus schaars en de dieren begonnen met elkaar te wedijveren om te overleven.

Concurrentie is een negatieve wisselwerking die onnodige energie verbruikt, dus de meeste soorten vermijden ze. De situatie van het milieu in die tijd betekende echter dat de megalodon geen alternatief had. Bijgevolg konden zijn aanpassingsvermogen en jachtvermogen sterk aangetast zijn.

Hoe beïnvloedden witte haaien het uitsterven van de megalodon?

Net als de megalodon verschenen witte haaien (Carcharodon carcharias) tijdens het Mioceen. Dit impliceert dat ze op een bepaald moment coëxisteerden met wat een van de grootste en sterkste roofdieren ter wereld was. Ze coëxisteerden echter lange tijd zonder conflicten dankzij het bestaan van voldoende prooien in hun leefgebied.

In 2022 verscheen een merkwaardige studie in het tijdschrift Natuur Mededelingen (Engelse link) waarin wordt voorgesteld dat witte haaien hetzelfde voedsel gegeten kunnen hebben als de megalodon. Dit betekent dat ze op een bepaald moment met elkaar wedijverden en dat de winnaar de witte haai was.

De studie baseert haar beweringen op de analyse van de abundantie van bepaalde zinkisotopen in hun tanden. Deze elementen kunnen alleen via de voeding verkregen worden en hun hoeveelheid varieert naar gelang de voorkeur van de soort. Met andere woorden, als twee dieren op een bepaald moment dezelfde hoeveelheid hadden, zou dat betekenen dat ze allebei dezelfde soort voedsel aten.

Toen ze de analyse uitvoerden op megalodontanden en witte haaientanden, ontdekten ze dat op een bepaald moment in het Plioceen de hoeveelheid zink dezelfde was. Daarom wordt aangenomen dat beide een sterke concurrentiestrijd om de hulpbronnen voerden. Dat kan een van de oorzaken zijn die tot het uitsterven van de megalodon leidden.

Ondanks het bovenstaande wordt het uitsterven van de megalodon nog steeds als een multifactoriële gebeurtenis beschouwd. De aanwezigheid van witte haaien is dus nog maar één oorzaak van zijn verdwijning. Niettemin is het duidelijk dat de evolutie van deze witte haai bijdroeg tot de val van een grote titaan als de megalodon.