10 curiositeiten over haaien

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Van haaien wordt gedacht dat ze moordzuchtige en bloeddorstige dieren zijn, maar niet alle soorten voldoen aan dit stereotype. Hier zijn 10 interessante curiositeiten over haaien, want deze kraakbeenvissen hebben fascinerende eigenschappen die veel verder gaan dan hun kaken en roofzuchtige aard.

Haaien vertegenwoordigen het hoogtepunt van de voedselketen in het mariene ecosysteem en bovendien dateert hun verschijning uit de oudheid. Deze levende fossielen hebben uit evolutionair oogpunt archaïsche trekken, maar blijven toch de onbetwiste koningen van de zeeën. Leer meer over ze in het volgende artikel.

10 curiositeiten over haaien

1. Haaien hebben geen graten

Er wordt vaak gezegd dat alle haaien vissen zijn. We moeten echter opmerken dat deze indeling van weinig taxonomisch belang is. In werkelijkheid bevinden haaien zich in de klasse Chondrichthyes.

De afwezigheid van graten is kenmerkend voor deze klasse. Haaien, roggen en chimaera’s behoren tot deze groep en zij hebben een kraakbenig skelet.

In het bijzonder worden alle haaien gegroepeerd in de superorde Selachimorpha. Er zouden ongeveer 500 soorten binnen dit taxon voorkomen (plus alle soorten die nog ontdekt moeten worden) en ze vallen op door hun gedrags- en ecosystemische variabiliteit.

Met andere woorden, haaien zijn vissen in de strikte zin van het woord, maar ze delen geen klasse of orde met soorten die een benig skelet hebben.

2. Hun huid is een echt pantser

In tegenstelling tot benige vissen hebben haaien speciale schubben die gemaakt zijn van flexibele collageenvezels. Deze structuren heten placoide schubben en zijn analoog aan de tanden van gewervelde dieren. Ze zijn erg sterk, maar creëren wervelingen in de waterstroom en verminderen het energieverbruik van de haai bij het zwemmen sterk.

Deze schubben zijn hydrodynamisch, zodat ze de haai in staat stellen met zo weinig mogelijk energieverbruik te zwemmen.

3. Een overweldigende lichaamsvariëteit

Een van de opvallendste curiositeiten over haaien zijn de aanpassingen die ze sinds hun verschijning (420 miljoen jaar geleden) hebben ondergaan. Alle haaien hebben een spoelvormig lichaam, kieuwen, en 8 vinnen:

• 2 rugvinnen
• 2 bekkenvinnen
• een staartvin
• 2 borstvinnen
• een anaalvin

Buiten deze gemeenschappelijke kenmerken is de variabiliteit zeer groot. Zo is de kleinste soort die tot nu toe geregistreerd is de Etmopterus perryi, met ongeveer 20 centimeter lengte.

Aan het andere uiteinde staat de walvishaai (Rhincodon typus), waarvan de afmetingen gemakkelijk meer dan 18 meter kunnen bedragen. Alleen al zijn bek meet meer dan 1 meter en zijn huid is 10 centimeter dik.

Haaien hebben een immense variabiliteit, want ze hebben zich in hun lange geschiedenis aangepast aan een grote verscheidenheid van omgevingen en strategieën.

4. Een ander soort kaak

Zoals bij roggen en andere kraakbeenvissen zitten de kaken van haaien niet aan hun schedel vast. Daarom kunnen ze die veel verder openen dan de meeste gewervelde dieren zonder zich te bezeren. Het kaakapparaat heeft echter (en door de mechanische belasting die het ondergaat) een voortdurende steun nodig: de tesserae.

Tesserae zijn kristallijne blokken calcium in een mozaïekpatroon. Dankzij hen is de kaak sterk en klaar om mechanische spanning op te vangen.

5. Experts in blijven drijven

De volgende van de curiositeiten over haaien is dat ze geen zwemblaas hebben, een met gas gevulde structuur waarmee kraakbeenvissen hun drijfvermogen in de waterkolom kunnen moduleren. Hoe kunnen haaien drijven in de uitgestrektheid van de zee? Het antwoord ligt in hun lever, die gevuld is met een stof die squaleen heet. 

De leveromgeving maakt 30% van het gewicht van de haai uit en maakt zijn drijfvermogen mogelijk. Het nut ervan is echter beperkt en het dier moet grotendeels vertrouwen op de opwaartse kracht van de voortbeweging in het aquatisch milieu om te blijven drijven.

6. Natuurlijk geboren spoorzoekers

Zoals de Oceana-website aangeeft, zijn haaien uitstekende roofdieren en moeten ze een onfeilbaar volgsysteem hebben om hun slachtoffers te lokaliseren. Daarom hebben ze gespecialiseerde reukreceptoren die in staat zijn zelfs een druppel bloed tussen een miljoen eenheden zoet water te detecteren. Hun waarnemingsbereik kan meer dan 100 meter bedragen.

7. Tanden in rijen

Een andere van de curiositeiten van haaien kun je ontdekken door hun kaken te observeren. Terwijl mensen gemiddeld 32 permanente tanden hebben, hebben haaien rijen tanden onder de tanden die ze gebruiken en die houden nooit op met groeien. Haaien kunnen tot 1.000 tanden per jaar verliezen, maar ze vernieuwen ze zonder moeite.

Een tijgerhaai (Galeocerdo cuvier) kan in slechts 10 jaar tot 24.000 tanden verliezen.

8. Haaien kunnen niet ophouden met zwemmen

Dit feit is je vast al bekend, want het is een van de bekendste feiten over haaien. Door hun oer-fysiologie moeten sommige haaien de hele tijd met hun bek open en hun lichaam in beweging blijven om water door hun kieuwen te pompen. Als ze zouden stoppen, zouden ze verdrinken door een gebrek aan zuurstof in hun weefsels.

Hoewel dit verrassend lijkt, moet opgemerkt worden dat niet alle haaien deze beperking hebben. Sommige bodembewonende soorten hebben spirakels achter hun ogen, een kenmerk waardoor ze hun hersenen en oogapparaat van zuurstof kunnen voorzien, zelfs als ze stilstaan. Ze kunnen dus op de zeebodem rusten zonder te verdrinken.

9. Een bijkomend zintuig

Behalve hun krachtige reukzin hebben haaien nog een bijkomend zintuig dat hen helpt bij de jacht. Deze kraakbeenvissen dragen over hun hele cephalische streek verspreide ampullen van Lorenzini, van honderden tot duizenden.

De functie daarvan is de elektrische signalen te registreren die in de omgeving worden uitgezonden. Daardoor zijn ze in staat om prooien ondergronds op te sporen, dankzij het elektromagnetische veld dat hun lichaam uitzendt.

Hamerhaaien (behorend tot het geslacht Sphyrnidae) hebben de fijnst afgestelde zintuiglijke waarneming van elektroreceptie.

10. Haaien zijn bedreigd

Helaas is het heel moeilijk om een artikel als dit op een positieve noot te eindigen. Haaien zijn de koningen van de zeeën, en hebben duizenden jaren evolutionaire druk overleefd. Ze zijn echter niet opgewassen tegen de grootste bedreiging op aarde: mensen en menselijke activiteiten.

Naar schatting worden elk jaar 100 miljoen haaien gedood door visserij (per ongeluk of opzettelijk) voor geldelijke doeleinden. De haaienpopulaties zijn in iets meer dan 50 jaar met 71% gedaald. Als de populaties van deze kraakbeenachtige reuzen niet beschermd worden, zullen er binnenkort alleen nog maar bibliografische gegevens overblijven.