10 curiositeiten over duizendpoten

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez

Laatste update: 21 december, 2022

Er zijn veel curiositeiten over duizendpoten, maar helaas blijven ze bij het grote publiek vaak onopgemerkt. Deze prachtige myriapoden wekken nogal een negatieve reactie op bij mensen, want hun langwerpige afmetingen, hun ongewoon aantal ledematen, en hun krachtige kaken zijn nogal intimiderend.

In feite hebben sommige soorten binnen deze groep een zeer pijnlijk en zelfs dodelijk gif. Hoewel je een duizendpoot nooit met je blote handen moet vangen, zie je toch, als je hem van ver observeert, dat het een geschenk van de natuur is.

Van hun jachtvermogen tot de ouderlijke zorg die ze tentoonspreiden, zullen duizendpoten je niet onverschillig laten – leer vandaag met ons 10 interessante feiten over ze.

10 curiositeiten over duizendpoten

1. Duizendpoten zijn verwant aan miljoenpoten

Alvorens in te gaan op de curiositeiten over duizendpoten wat hun gedrag betreft, willen we eerst enkele sleutelbegrippen op taxonomisch niveau onderstrepen. Allereerst moeten we opmerken dat al deze dieren behoren tot het phylum van de geleedpotigen en tot het subphylum Myriapoda, een groep die ook de vreedzame verwanten met meer ledematen bevat: miljoenpoten.

De typische duizendpoten behoren op hun beurt tot de klasse Chilopoda, die ook de lithobiomorpha , geofilomorpha en scutigeromorpha omvat.

Al deze dieren hebben bepaalde gelijksoortige kenmerken, hoewel ze verschillen in gewoonten en aanpassingen. Studies (Engelse link) schatten dat er meer dan 8.000 soorten duizendpoten in de wereld zijn, maar slechts ongeveer 3.000 ervan zijn ontdekt.

2. Hebben duizendpoten 100 poten?

Ondanks hun naam hebben duizendpoten, afhankelijk van de soort, een variabel aantal ledematen, dat kan variëren van 30 tot 354. Interessant is dat al deze geleedpotigen een oneven aantal paar poten hebben, waardoor het praktisch onmogelijk is dat ze maar 100 ledematen bezitten. Scolopendras,  de meest typische duizendpoten, hebben een vast aantal marspoten.

Scolopendras hebben 21 tot 23 paar poten, uitzonderingen daargelaten.

3. Hoe lang kunnen duizendpoten worden?

Alle duizendpoten hebben een aantal gelijksoortige kenmerken: een afgeplatte kop, een heel opvallend paar antennes, sterke en krachtige kaken, en een variabel aantal lichaamssegmenten (minimaal 15), met in elk segment een paar looppoten.

Scolopendra zijn de soorten duizendpoten die het eerst in je opkomen als je het over deze groep hebt, maar het zijn niet de enige vertegenwoordigers.

Geofilomorfen, bijvoorbeeld, zijn veel kleinere chilopoden met veel meer poten. De Nannarrup hoffmani-soort, die tot de eerder genoemde taxon behoort, neemt het record voor de kleinste duizendpoot ter wereld, met slechts 1 centimeter lengte.

4. Dieren van duisternis en vocht

Een van de curiositeiten van duizendpoten is dat hun universele habitat de bodem is, als er maar donkere en vochtige nissen zijn. Ze hebben een groot aantal leefgebieden gekoloniseerd (ook droge mediterrane gebieden), maar ze zoeken altijd micro-ecosystemen met een hoge vochtigheid om in uit te rusten. Verlies van water is een groot gevaar voor ze.

Omdat duizendpoten geen wasachtige laag hebben om hun waterverlies te minimaliseren, moeten ze vochtig gehouden worden om uitdroging te voorkomen.

5. Enkele natuurlijke predatoren

Alle duizendpoten zijn generalistische predatoren. Hoewel waargenomen is dat ze planten kunnen eten als ze op het punt staan te verhongeren, is de realiteit dat plantaardig materiaal een minimaal percentage van hun dieet uitmaakt. Daarom worden ze als strikte carnivoren beschouwd.

Afhankelijk van hun grootte kunnen deze geleedpotigen ten prooi vallen aan diverse roofdieren. Denk bijvoorbeeld aan springstaarten, isopoden, kleine insecten, wormen, en zelfs muizen en kleine vogels.

De meest dodelijke vertegenwoordiging van deze groep is de Scolopendra gigantea, met meer dan 30 centimeter lengte en met zeer krachtige kaken is hij in staat zelfs op middelgrote slangen te jagen.

6. Een klinisch significant gif

Scolopendra zijn de meest intimiderende vertegenwoordigers van de duizendpoot groep, want hun algemene grootte maakt ze vrij gevaarlijk. De meeste van deze soorten kunnen een mens niet doden met het gif dat ze met hun beet inspuiten.

Ze kunnen echter wel intense pijn veroorzaken. Daarnaast kan er erythemateus oedeem op de plaats van de verwonding ontstaan.  Het chronisch ongemak dat  door de beet wordt veroorzaakt kan tot 2 weken aanhouden.

De vergiften van Scolopendra subspinipes (reuzenduizendpoot) en Scolopendra dehaani zijn bijzonder gevaarlijk en hebben, helaas, af en toe sporadisch mensenlevens gekost. Volgens sommige mensen veroorzaken deze soorten de krachtigste pijn die je met hun beet kunt ervaren.

7. Duizendpoten en miljoenpoten zijn niet hetzelfde

Ondanks het feit dat ze nauwe verwanten zijn (ze behoren beide tot het taxon Chilopoda), hebben duizendpoten en miljoenpoten een opmerkelijke evolutionaire divergentie ondergaan. Met deze lijst kun je ze probleemloos van elkaar onderscheiden:

• Duizendpoten hebben één paar poten aan elk lichaamssegment, terwijl miljoenpoten er twee paar hebben. Daarom kunnen we als algemene regel vaststellen dat miljoenpoten meer ledematen hebben, vandaar hun naam.
• miljoenpoten zijn langzaam, terwijl duizendpoten met ongewoon hoge snelheid lopen.
• Zoals we in de vorige regels gezegd hebben, zijn duizendpoten strenge roofdieren. Anderzijds worden miljoenpoten als detritivoren  beschouwd, omdat ze zich voeden met rottende planten en andere soorten organisch materiaal.
• Sommige miljoenpoten ballen of stoten vieze chemicaliën uit om zich tegen roofdieren te verdedigen, maar ze zijn niet giftig. Duizendpoten, daarentegen, nemen altijd hun toevlucht tot steken en het inbrengen van giftige stoffen als ze kunnen.

8. Een erg onromantische voortplanting

Een andere van de meest relevante curiositeiten over duizendpoten is dat hun voortplanting nogal archaïsch is. Bij de meeste soorten is er meestal geen sprake van copulatie.

Het mannetje laat een met sperma beschermde spermatofoor achter. Als het vrouwtje dit vindt als ze passeert, verzamelt die en bevrucht zichzelf. In de wereld van scolopendras zijn er geen dansen, hofmakerijen, of bruidsgeschenken.

9. Duizendpoten zorgen voor hun jongen

Wat deze geleedpotigen missen aan romantiek maken ze goed door goede ouders te zijn. Geofilomorpha en vrouwelijke scolopendra,  bijvoorbeeld, rollen over de eitjes en houden ze beschermd, zodat mogelijke mijten en schimmels die op hun oppervlak kunnen opduiken, uit de weg worden geruimd.

De moeder blijft bij de pasgeboren jongen tot ze in staat zijn het nest te verlaten. Sommige soorten vertonen zelfs een gedrag dat matrofagie heet, waarbij pas uitgekomen jongen zich met het lichaam van hun moeder voeden voor ze de wereld intrekken. Weinig situaties houden zo vast aan het gezegde “je leven geven voor je kinderen.”

Eieren die niet door de moeder verzorgd worden, hebben de neiging met schimmels besmet te raken en te gaan rotten.

10. Een onbekende situatie

Als laatste van onze curiositeiten over duizendpoten moeten we erop wijzen dat de overgrote meerderheid niet geëvalueerd is op hun behoudsstatus. Dat betekent dat niet bekend is of ze al dan niet met uitsterven bedreigd zijn, want hun populatie-aantallen kunnen niet berekend worden en er kunnen ook geen speciale beschermingsprogramma’s opgezet worden.

Daarom moeten we allemaal ons steentje bijdragen en onnodige confrontaties met ze vermijden. Als je thuis ooit een duizendpoot vindt, veeg hem dan naar buiten met een bezem zonder hem aan te raken. Dood het dier echter niet. Deze roofdieren verdienen respect en bewondering, ondanks het feit dat veel mensen door hen geïntimideerd zijn.